Wuhan was een van de eerste steden die ik tijdens mijn jaren in China bezocht. Na een tegenvallende cruise door de Drie Kloven had ik slechts één dag om Wuhan te bezoeken voor ik terugvloog naar Xi’an. Ik liep over de bijna twee kilometer lange Wuhan Yangtze River Bridge naar de indrukwekkende Yellow Crane Tower. Ik moest terugdenken aan die dag toen ik de documentaire Coronation keek en iemand de instructie hoorde geven het medische personeel dat de stad werd ingevlogen kalm te houden en hen iets te vertellen over de brug en Yellow Crane Tower wanneer ze er langs zouden rijden…
Wuhan is, sinds begin januari het nieuws over een merkwaardige nieuwe longziekte naar buiten kwam, natuurlijk vaak het onderwerp van gesprek geweest. Helemaal toen de stad op 23 januari in lockdown ging en dat 76 dagen lang zou duren. En voor degenen die hier in Nederland mopperen over onze ‘intelligente lockdown’: dat staat in geen vergelijking tot wat er in Wuhan gebeurde.
Tijdens de lockdown in Wuhan hebben sommigen misschien al wat beelden gezien van ‘burgerjournalisten’, waarvan inmiddels enkelen al enige tijd van de aardbodem verdwenen zijn, en verhalen gelezen als die van Fang Fang, de vergruisde schrijfster van het in het Engels vertaalde boek dat door velen als smet op het imago van China werd beschouwd. Persoonlijk was ik niet zo onder de indruk van de stijl van ‘burgerjournalist’ Fang Bin die zijn werk duidelijk deed om als Chinese livestreamer donaties te scoren.
Het is dus een goede zaak dat er nu meer beelden beschikbaar zijn van hetgeen zich in Wuhan heeft afgespeeld. Kort na elkaar verschenen de afgelopen weken twee documentaires over de lockdown van de stad. Ai Wei Wei bracht ons Coronation, en drie regisseurs, waaronder Hao Wu, van wie ik eerder de film People’s Republic of Desire recenseerde, kwamen met 76 Days. Twee verschillende verhalen over één stad…
76 Days
De toon van 76 Days wordt al direct gezet tijdens de openingsscène waarin een medische medewerker in het ziekenhuis in Wuhan geen afscheid mag nemen van haar vader die overleden is aan de longziekte. Ze moet huilend toezien hoe zijn lichaam in een lijkenzak wordt weggereden terwijl haar collega’s haar vertellen dat ze sterk moet zijn omdat er werk verricht moet worden. Dat laatste blijkt wel als we zien hoe zieke burgers op de deur van het ziekenhuis bonken om binnengelaten te worden. De 50 beschikbare bedden zijn al snel bezet en de stress en chaos zijn voelbaar.
De film heeft geen voice-over, verteller of interviewer die de beelden toelicht (er is slechts sporadisch een vertaling van een Chinese tekst) en speelt zich volgens Hao Wu af in 4 verschillende ziekenhuizen in Wuhan. Alhoewel er verschillen te zien zijn tussen een klein wijkziekenhuis met plek voor 50 patiënten en een groter ziekenhuis is in de film niet heel erg duidelijk waar je op een bepaald moment naar kijkt.
Naast gevoel voor locatie ontbreekt in de film ondanks de titel ook het gevoel voor tijd. Er wordt de kijker niet verteld wanneer de eerste beelden en de laatste beelden gemaakt zijn en hoe het tijdsverloop is. Als kijker vraag je je af of het geheel zich nu in 76 dagen of 2 dagen afspeelt. Er komt slechts één keer een datum voorbij: 16 februari, geschreven op een whiteboard in een van de ziekenhuizen. Enkel uit de persinformatie blijkt dat men begin februari met filmen is begonnen en er eind maart mee stopte vanwege strengere overheidscontrole, waardoor Hao Wu’s mede-regisseurs niet meer wilden filmen. Hao Wu monteerde de beelden daarna in Atlanta en moest schijnbaar nog wel wat moeite doen om zijn collega’s te overtuigen van het belang de documentaire uit te brengen. De titel belooft dus meer dan de film waarmaakt.
De film speelt zich vrijwel volledig af in de ziekenhuizen. Slechts een paar keer komen er wat beelden voorbij van uitgestorven straten, gebarricadeerde woonwijken en burgers die met 3 meter tussenruimte in de rij staan om hun bestelling varkensvlees op te halen. Hoewel er ook veel materiaal van buiten de hospitalen beschikbaar was, heeft Hao Wu er bewust voor gekozen de nadruk te leggen op het materiaal dat in de ziekenhuizen gefilmd is. Hij wilde met name een aantal persoonlijke verhalen laten zien. Ik had zelf graag wat meer beelden gezien die het verhaal in de context van de crisis zouden plaatsen. Wat overblijft is een film waarbij je 1,5 uur geconfronteerd wordt met de strijd van medisch personeel en patiënten.
Beelden van ernstig zieke patiënten worden veelal vermeden, maar de film geeft toch een indruk van de relaties tussen medisch personeel en patiënten tijdens de crisis. Een van de patiënten is een koppige visser die lichte symptomen heeft, maar toch in het ziekenhuis moet blijven. Hij negeert de instructies van het personeel, probeert weg te glippen en dwaalt rond op plaatsen waar hij niet hoort te komen. Het personeel kan hem nauwelijks verstaan vanwege zijn dialect en de zoon van de visser vertelt hen over de telefoon dat zijn vader dementerend is en dat ze hem onder controle kunnen krijgen door hem eraan te herinneren dat hij lid is van de partij. Ook volgt de documentaire een met COVID-19 besmette moeder die haar baby via een keizersnee ter wereld brengt en vervolgens met haar man in quarantaine moet voor ze dagen later hun kindje pas mogen ophalen.
We zien uitgeputte medewerkers op bankjes zitten, elkaar een hart onder de riem steken door tekeningen op hun beschermende kleding te maken en poppetjes maken van rubberen handschoenen met de tekst ‘word snel beter’ en deze bij de patiënten neerleggen. 76 Days is daarmee vooral een ode aan het medische personeel en je kunt alleen maar onder de indruk zijn van de hartverwarmende beelden waarin ze afscheid nemen van patiënten die het wel gered hebben. Degenen die het niet gered hebben worden in de film herdacht met sirenes en claxonnerende auto’s.
Hao Wu heeft naar eigen zeggen de meest emotionele filmbeelden geselecteerd. Zelf vond ik het meest emotionerende moment in de film de scene waarin een medewerker mobiele telefoons en ID-kaarten aan het ontsmetten is en de nabestaanden belt dat die opgehaald kunnen worden. Niet alleen komt het hard binnen hoeveel patiënten het niet gehaald hebben, maar je realiseert je ook dat de smartphone het enige is dat de nabestaanden nog van hun geliefden zullen zien. Smartphones van overledenen waarop in het begin van de film overigens nog berichten binnenkomen.
Het moment waarop de medewerker over een blokkade heen de telefoon en overlijdensakte overhandigt aan een nabestaande is echt ´even slikken´. De ziekenhuismedewerker blijft onophoudend haar excuses aanbieden dat ze het familielid niet hebben kunnen redden, en beiden barsten in tranen uit.
Volgens de makers was het makkelijker binnen China te filmen dan daarbuiten, omdat de privacywetgeving in China niet zo strikt is. Je vraagt je wel af of dit gevolgen kan hebben voor de gefilmde personen. Het promotiebureau gaf me bij het verstrekken van de press-screener de uitdrukkelijke opdracht om niets over de film te publiceren op Chinese sociale media. De persinformatie vermeldt zelfs: “COVID-19 has become a sensitive geo-political topic in both China and the US, and the footage contained in this film is unprecedented in its access. We kindly ask you to refrain from discussing identifying details contained in the film (e.g., names of individuals and hospitals) in your reporting/reviews, to avoid any potential interference with the film, and with the filmmakers in China, before the film’s wider release.” Maar tegelijkertijd is het opmerkelijk hoeveel patiënten en personeelsleden identificeerbaar gefilmd worden (de namen van het personeel staan in het Chinees op hun beschermende kleding geschreven). Daarnaast zijn de ziekenhuizen die hebben meegewerkt makkelijk herkenbaar. En dat terwijl een van de regisseurs van de film zelf anoniem wenst te blijven…
Coronation
Ai Wei Wei’s Coronation is een heel andere soort film. Hij toont weliswaar ook beelden binnen een ziekenhuis, maar we zien vooral heel veel beelden van Wuhan zelf en situaties waarin mensen zich tijdens de lockdown bevinden. We zien gesprekken tussen een moeder en zoon tijdens hun verplichte quarantaine, een bouwvakker die de stad niet mag verlaten, in z’n auto slaapt en zich moet wassen in de toiletruimte van een benzinepomp, een man die verwoede pogingen doet om de as van zijn vader op te mogen halen, een bezorger van webshop JD.com die de woonwijk niet mag betreden en mensen telefonisch moet vragen om naar de poort te komen. Kortom, een stad in lockdown, niet slechts een ziekenhuis.
Indrukwekkend zijn de dronebeelden van de uitgestorven straten en Wuhan’s treinstation waar het verkeer ook volledig tot stilstand is gekomen. Het donkere weer in combinatie met de dreigende elektronische muziek geeft je rillingen.
Coronation is een twee uur durende film, geselecteerd uit 500 uur film die vrijwillige en betaalde filmcrews met kleine handheld camera’s maakten in Wuhan. De film bestaat grotendeels uit een aantal scenes rondom verschillende personages. Sommige scenes hadden daarbij wat korter gemogen. De scene van de moeder en haar zoon is een welkome komische noot en vormt een rustpunt in deze verder zware film. Het is bijzonder te zien hoe ze het virus vergelijkt met een mierenverdelgingsmiddel en al haar oude onderscheidingen tevoorschijn haalt. Maar met ruim 20 minuten is het misschien net iets te veel van het goede.
Net als in 76 Days is er geen verteller en moet de kijker zelf z’n conclusies trekken uit de getoonde beelden. En juist deze op zichzelf staande beelden werken het meest indrukwekkend. Het minutenlang volgen van een wandeling van een arts door de gangen van een noodhospitaal zorgt voor nog meer besef van de enorme omvang van het noodgebouw dan de dronebeelden die je even daarvoor hebt gezien.
De eindeloze instructies die het medisch personeel krijgt bij het verwijderen van de beschermende kleding benadrukken het besmettingsgevaar nog eens extra. De scene met de man die grote moeite moet doen om een zak met menselijke overblijfselen na een crematie in een kistje te proppen terwijl je het knisperen van botjes en as hoort vervult je met afgrijzen.
Gezien Ai Wei Wei’s achtergrond als activist en zijn houding richting de Communistische Partij had ik – ondanks Ai’s wat mildere houding sinds zijn verhuizing naar Berlijn – een zeer kritische film verwacht. Ai’s website windt er ook geen doekjes om: “Coronation” examines the political specter of Chinese state control from the first to the last day of the Wuhan lockdown. The film records the state’s brutally efficient, militarized response to control the virus. (..) “Coronation” clearly depicts the Chinese crisis management and social control machine—through surveillance, ideological brainwashing, and brute determination to control every aspect of society. (..) Despite the impressive scale and speed of the Wuhan lockdown, we face a more existential question: can civilization survive without humanity? Can nations rely on one another without transparency or trust?”
Er zijn vele momenten waarop de beelden de kijker aan het denken zetten, zoals bij de discussies tussen de oude moeder en haar zoon over haar grenzeloze vertrouwen in de partij die alles weer goed zal maken. Of de bureaucratie rondom het ophalen van de as van de overledenen. Of de propaganda rondom het medische personeel dat wordt ingevlogen en na het overwinnen van het virus in koor roept ‘Overwinning voor Wuhan! Overwinning voor Hubei! Overwinning voor China!’
Bij het kijken van de film word je vervuld met een mengeling van afgrijzen en bewondering, met name wanneer je ziet hoe snel een enorm noodhospitaal uit de grond wordt gestampt en medisch personeel gemobiliseerd wordt. Uiteindelijk zal iedereen de film op een andere manier ervaren en voor zichzelf de afweging moeten maken of China’s doel -het bestrijden van het virus- de middelen heiligt.
De film is een stuk milder dan ik had verwacht na het lezen van de tekst op de website en Ai’s reputatie kennende. De kritiek is niet zo ‘in your face’ als in veel van zijn eerdere documentaires en kunstprojecten. Het is geen film met een opgeheven vingertje zoals Navarro, Pompeo of Banon die zouden maken. Er is ook geen filmmaker of verteller die kritiek geeft; dit doen de personen in de film, de laobaixing (‘de gewone man’) die vraagtekens zetten bij hetgeen hen overkomt. Dat maakt het een stuk overtuigender. En misschien was dat voor een aantal filmfestivals de reden om Coronation -in tegenstelling tot 76 Days- te weigeren. Ook Amazon en Netflix hadden geen interesse om de film op hun platform aan te bieden.
Conclusie
Persoonlijk vind ik Coronation de betere film van de twee, omdat deze veelzijdiger en informatiever is en meer van het leven in Wuhan tijdens de lockdown laat ziet en daarmee de impact op de samenleving. Daarnaast geeft Coronation een beter chronologisch beeld van de lockdown. Desalniettemin zijn beide films het bekijken meer dan waard. Het zijn twee verhalen over één stad getoond vanuit verschillende invalshoeken.
Een breed westers publiek zou deze films moeten zien. Zeker zij die de dreiging van COVID-19 nog steeds bagatelliseren. En zij die bij het aanwijzen van een schuldige en bij het afschuiven van de eigen verantwoordelijkheid het lijden van het Chinese volk vergeten. En zij die klagen over een gebrek aan vrijheid door de maatregelen van onze eigen overheid.
Coronation is online te kijken op Vimeo on Demand.
76 Days wordt op filmfestivals zowel online als in bioscopen vertoond. Houd deze pagina in de gaten voor mogelijkheden om de film in Nederland te bekijken.