Op 6 augustus publiceerde het Witte Huis twee executive orders met betrekking tot de Chinese apps WeChat en TikTok. Na eerder al stappen ondernomen te hebben tegen TikTok (zie mijn artikel van vorige maand) ligt nu Tencent’s superapp onder vuur. De app zou de Communistische Partij toegang kunnen verschaffen tot de data van Amerikaanse burgers en Chinese bezoekers ‘die misschien voor het eerst in hun leven profiteren van de voordelen van een vrije samenleving’. Verder zou WeChat informatie censureren die de Communistische Partij gevoelig acht en door de Partij gebruikt kunnen worden voor desinformatiecampagnes. Meer dan bij TikTok kleven er zeker privacyrisico’s aan het gebruik van WeChat. De vraag is echter of een ban op WeChat niet meer schade aanbrengt dan winst oplevert bij het inperken van die risico’s.
Censuur
Ik spreek mede uit eigen ervaring als ik zeg dat, in tegenstelling tot TikTok, er voldoende bewijs is, dat WeChat in China sterk en structureel gecensureerd wordt. Maar ook dit ligt iets genuanceerder dan het op het eerste oog lijkt. In principe zijn er net als bij TikTok, dat op de Chinese markt een variant genaamd Douyin kent, twee versies van de app. Binnen China wordt Weixin (微信) gebruikt, buiten China WeChat. Maar als de app die je gebruikt WeChat heet betekent dat niet per definitie dat je de internationale WeChat-versie hebt. Je kan namelijk de Weixin-versie hebben met Engels als taalinstelling, waardoor de app met de naam en de lay-out van WeChat wordt weergegeven. Laten we de echte internationale versie voor het gemak daarom even ‘WeChat International’ noemen.
De versie die je gebruikt hangt af van de locatie waar je de app geïnstalleerd hebt. Mensen die de app in China in gebruik hebben genomen met een Chinees telefoonnummer zullen Weixin gebruiken. Mensen die buiten China de app hebben geïnstalleerd vanuit de Apple- of Google Play app store hebben WeChat International. Accounts tussen de twee versies kunnen met elkaar communiceren, maar de censuur die wordt toegepast verschilt. CitizenLab heeft diverse interessante rapporten gemaakt over de geavanceerde manier waarop censuur in Weixin/WeChat werkt. Samengevat komt het hierop neer: data van WeChat International-accounts worden volgens Tencent op servers buiten China bewaard, data voor Weixin-accounts in China. WeChat International-accounts kunnen ongecensureerd met elkaar communiceren. Communicatie tussen Weixin-accounts wordt gecensureerd, net als communicatie tussen WeChat International- en Weixin-accounts.
In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld, dat twee WeChat International-accounts elkaar een foto van Tank Man kunnen sturen, terwijl dat niet werkt als een van de twee een Weixin-account is. Overigens gaat die censuur, zoals ik laat zien in deze lezing, heel vernuftig. De gecensureerde content blijft tegenwoordig wel zichtbaar bij de zender maar arriveert niet bij de ontvanger. De zender weet dan dus niet dat zijn bericht gecensureerd is en denkt dat niemand reageert omdat men het schijnbaar niet interessant vindt.
Meer dan bij TikTok kan er ook geen twijfel over bestaan dat Tencent – net als andere techbedrijven – veel data over de gebruikers van de app verzamelt. En in gevallen waarbij het activisten, dissidenten of andere voor de Communistische Partij risicovolle personen betreft, zal de Partij inderdaad wel eens bij Tencent een verzoek indienen voor het opleveren van data of verschaffen van toegang tot individuele accounts. De vaak gehoorde aanname dat de Chinese overheid onbeperkte toegang heeft tot alle gebruikersdata is naar mijn mening onjuist en in ieder geval niet bewezen. Daar waar men Weixin gebruikt en niet WeChat International kunnen we er echter wel zeker van zijn dat data vanuit de hele wereld terechtkomt op servers van Tencent in China. Maar genoemde activisten en dissidenten kennen ongetwijfeld de risico’s van het gebruik van WeChat en kijken wel uit om die te kiezen voor onderlinge communicatie.
WeChat internationaal een flop
WeChat heeft wereldwijd 1,2 miljard gebruikers, maar in dat aantal worden ook zakelijke accounts meegenomen en sommige Chinezen hebben meer dan één account. Waar je wel vanuit kunt gaan is dat vrijwel elke Chinees met een smartphone in China WeChat gebruikt en dat het gebruik buiten China heel erg beperkt is tot een paar groepen.
Tencent heeft een poging gedaan om WeChat International populair te maken buiten China, maar heeft daarin hopeloos gefaald. Zoals ik in dit artikel uit 2015 beschreef is daar alle reden voor. Alles wat WeChat zo onmisbaar maakt in China, de interface via QR-codes, het mobiele betalen, de mini programs en de sterke integratie met bedrijven als Didi, Meituan Dianping, Pinduoduo en JD.com waarin Tencent geïnvesteerd heeft, bestaan niet buiten China. WeChat International is daarmee een volledig uitgeklede versie die niet veel verschilt van de versie die in 2012 in China gebruikt werd toen de app nog maar een jaar oud was. Wat overblijft is een chat app (vergelijkbaar met Whatsapp of Facebook Messenger) met een social network timeline (zoals Facebook) en blogfunctionaliteit (‘official accounts‘) met een nogal gebruiksonvriendelijke interface. Kortom, westerlingen hebben geen enkele reden om deze app te verkiezen boven bestaande alternatieven van Mark Zuckerberg, waar ook al hun andere contacten te vinden zijn.
De pogingen om WeChat International te lanceren zijn ondanks dure reclamecampagnes met o.a. voetballer Messi dus totaal mislukt (misschien kwam het door de irritante reclamedeuntjes?). Kijken we dan naar het gebruik van WeChat in de VS, dan is het geen verrassing dat daar relatief weinig WeChat-gebruikers zijn. Ik heb de schattingen uiteen zien lopen van 1,5 tot 19 miljoen actieve gebruikers, maar denk zelf dat het aantal van 3 tot 6 miljoen dat Rui Ma van TechBuzz China aanhoudt betrouwbaar is.
We hebben het dan dus over 1 tot 2% van de bevolking van de VS. Aangezien Tencent er nooit in is geslaagd om WeChat International populair te maken bij het grote publiek is het profiel van die WeChat-gebruikers makkelijk te raden. Het betreft vooral immigranten uit China en mensen van Chinese afkomst (b.v. studenten) of mensen met vrienden, familie of zakenrelaties in China. Dat beeld zal over de hele wereld hetzelfde zijn; er is namelijk geen enkele andere reden om WeChat buiten China te gebruiken dan de efficiënte mogelijkheid voor persoonlijke of zakelijke communicatie met Chinezen. Voor mensen die de Chinese taal beheersen biedt de app daarnaast een bron voor (gecensureerd) nieuws uit het land via diverse official accounts.
Overigens is er nog een andere groep voor wie WeChat erg belangrijk is: merken en adverteerders. WeChat is een van de belangrijkste kanalen voor marketing naar Chinese consumenten. Internationale merken gebruiken official accounts, advertenties in de Moments timeline en miniprogramma’s om consumenten te informeren over hun bedrijven, producten en marketingpromoties. Het is vergelijkbaar met Chinese bedrijven die adverteren via Google’s zoekmachine en bannernetwerk en op Facebook. Vandaar dat deze twee Silicon Valley-reuzen, ondanks de afwezigheid van hun platforms in China, daar wel degelijk verkoopkantoren hebben.
‘Transacties’
Uit de executive order van 6 augustus is niet erg helder welke maatregelen er half september precies genomen kunnen gaan worden. De tekst spreekt over een verbod op ‘elke transactie gerelateerd aan WeChat (..) met Tencent’ maar het is niet duidelijk of dit financiële transacties en investeringen betreft of ook uitwisseling van data. De tekst is vaag omschreven – het lijkt bijna een Chinees reglement – mogelijk omdat Trump en co het zelf ook nog niet precies weten. Ook spreekt de tekst over Tencent in het algemeen en niet specifiek over WeChat International of Weixin. Gezien het feit dat Tencent een conglomeraat is dat verschillende divisies heeft (zoals ik uitleg in deze lezing en in een recente uitzending van RTL-Z) en honderden investeringen in Chinese en buitenlandse bedrijven, is de vraag wat nu precies de reikwijdte van de verwachte ingrepen zal zijn. Het Witte Huis voegde kort na de publicatie van de executive order echter wel de kanttekening toe dat Tencent’s videogamedivisie buiten de maatregelen zou vallen. Tencent’s is namelijk ook werelds grootste bedrijf op het gebied van videogames, met populaire spellen als Call of Duty, League of Legends, Fortnite en PBUG, en is geheel of gedeeltelijk eigenaar van Epic Games, Riot Games en diverse andere gaming bedrijven.
Afhankelijk van de uiteindelijke definitieve stappen tegen Tencent kunnen de gevolgen nog steeds aanzienlijk zijn. Tencent heeft zich in de afgelopen jaren vooral ontwikkeld tot investeerder in startups en ontwikkelt niet zoveel eigen producten meer. Het bedrijf investeert ook volop in de Amerikaanse techmarkt. Als dit niet meer toegestaan is raakt die sector dus een belangrijke geldschieter kwijt.
De vraag is ook hoe een eventuele ban op WeChat in de praktijk doorgevoerd zal moeten worden. Zullen Apple en Google de app enkel moeten verwijderen uit hun app stores voor de VS of zullen de bedrijven gedwongen worden het wereldwijd, inclusief China, te verwijderen? Aangezien het niet zo makkelijk is om op een iPhone een app buiten de app store te installeren zou dat laatste scenario wel eens een enorme tik kunnen geven aan de verkoop van iPhones in China. Apple is voor zo’n 15% van haar omzet afhankelijk van ‘Greater China’ (de regio inclusief Hong Kong en Taiwan). Ondanks dat Huawei in China een opmars heeft gemaakt is de iPhone er nog steeds erg populair. Maar dat kan snel veranderen als de telefoon geen toegang meer biedt tot een app die in China in het dagelijkse leven vrijwel onmisbaar is. En dat zal hoogstwaarschijnlijk ook gelden voor alle Chinese diaspora’s buiten China. Volgens analist Ming-Chi Kuo zou het wegvallen van de enorme Chinese markt een afname van 25-30% in wereldwijde verkopen van de iPhone en 15% van andere Apple-hardware kunnen betekenen.
Een schot in eigen voet
Wat de exacte maatregelen tegen Tencent en WeChat zullen zijn blijft afwachten. We kunnen echter al wel het volgende concluderen:
- Een ban op WeChat in de VS zal een relatief klein percentage van haar bevolking raken.
- Voor de mensen die het raakt zal het echter grote invloed hebben. Ze zullen zoeken naar workarounds als VPNs om toch via de app te kunnen communiceren met vrienden, familie en zakenpartners in China. Omdat de Great Firewall de meeste alternatieven in China blokkeert hebben ze niet echt een andere optie.
- Na de aanhoudende demonisering van Chinezen door de Trump-regering, die blijft spreken over het Wuhanvirus en mensen wil doen geloven dat elke Chinese student een potentiële spion is, zal een ban op een essentiële app als WeChat het land wederom een stuk minder interessant maken als bestemming voor studie en werk voor jonge Chinezen. Het Amerikaanse hogeronderwijssysteem is met ruim 360.000 Chinese studenten financieel enorm afhankelijk van deze groep. Afname van het aantal Chinese studenten door deze en andere regelgeving zal het onderwijs in de VS geen goed doen.
- Veel hoogopgeleide Chinezen in strategische sectoren als kunstmatige intelligentie (AI) blijven daarnaast vaak werken in de VS in plaats van terug te keren naar China, zoals Macro Polo recentelijk heeft geanalyseerd. Ook voor hen wordt langer in de VS verblijven minder aantrekkelijk, terwijl de VS die kennis juist nu hard nodig heeft. Elke AI-specialist die besluit huiswaarts te keren is niet alleen een verlies voor de VS, maar ook een winst voor China.
- Indien de executive order Apple dwingt om Weixin te verwijderen uit app stores in China kan het voor het bedrijf de doodsteek betekenen in de Chinese markt, waar het al langer onder druk staat.
- Indien de executive order het voor Amerikaanse bedrijven onmogelijk maakt om nog te adverteren op WeChat en met consumenten te communiceren via official accounts zal dat grote gevolgen hebben voor de marketingmogelijkheden. In een land waar de smaak toch al steeds meer aan het verschuiven is naar lokale producten zal dat de handel met China, vooral die van luxe Amerikaanse producten, niet ten goede komen.
- Ook de komst van Chinese toeristen kan enigszins onder druk komen staan als bedrijven in de toeristische sector niet meer kunnen communiceren met Chinese reizigers en deze de WeChat-blokkade tijdens hun vakantie als een drempel beschouwen.
- Als de executive order internationale investeringen door Tencent aan banden legt kan Silicon Valley daarmee een belangrijke geldschieter verliezen.
We moeten echter ook niet overdrijven. Bloomberg schrijft dat een ban op WeChat effect kan hebben op ‘miljarden mensen’ en ‘een miljard huishoudens’. Ik weet niet waar Bloomberg deze wijsheid vandaan haalt. Zelfs als de maatregelen effect zouden hebben op iedereen in China en de VS – wat het niet zal hebben – spreken we nog niet over meer dan 1,6 miljard mensen en minder dan 600 miljoen huishoudens. En die 1,2 miljard WeChat gebruikers? De meerderheid zal Weixin in alle mogelijke scenario’s gewoon kunnen blijven gebruiken, maar mogelijk niet meer op een iPhone. Voor Android-telefoons zijn er, naast diverse lokale Chinese app stores, voldoende alternatieven.
Uiteindelijk zal een ban met name de 3-6 miljoen gebruikers in de VS raken. De vraag is echter of de economische schade die een ban aanricht (zie bovenstaande bullets) niet groter is dan het risico dat de executive order probeert weg te nemen. Het merendeel zal een manier vinden om de app te blijven gebruiken net zoals buitenlanders in China allemaal een VPN hebben voor Google, Facebook, etc. De app is voor velen simpelweg te belangrijk.
En de vermeende beïnvloeding die de CCP via WeChat uitoefent op Amerikaanse burgers? Het zal vooral mensen van Chinese afkomst betreffen die official accounts volgen en nieuws lezen in WeChat. Maar zij gebruiken ook andere mediakanalen, zoals bijvoorbeeld CCTV en Chinese websites. Tenzij Amerika een eigen Great Firewall opzet tegen al deze kanalen – waar het met het Clean Network-programma van Pompeo overigens al sterk op begint te lijken – is beïnvloeding niet te voorkomen. De vraag is of betere voorlichting over de gevaren van WeChat en eventueel wetgeving die data van Amerikaanse burgers beschermt ongeacht het land van herkomst van de app, zoals ik beschreef in het artikel over TikTok, geen beter alternatief zou zijn dan een ban op WeChat.
En het meest ironische? De Chinese diaspora’s in de VS staan bekend als fervent Trump-aanhangers. Ook zien sommige leiders in Beijing hem graag terugkomen voor een tweede termijn. Kortom, Amerika en met name Trump schiet zichzelf meerdere malen in de voet met een ban op WeChat.