Over Jack Ma, Alibaba, Ant Group en de slof van mijn vader
De laatste maanden gonst het van de geruchten rond Jack Ma en zijn twee bedrijven Alibaba en Ant Group. Eind oktober hield Jack Ma op The Bund in Shanghai een pittige toespraak tijdens een bijeenkomst met kopstukken uit China’s financiële sector. Kort daarna werd Ma ontboden bij de financiële toezichthouders en werd de beursgang van Ant Group, die 5 november plaats had moeten vinden en alle records had moeten breken stilgelegd, nadat er nieuwe regels waren aangekondigd door dezelfde toezichthouders. Enkele dagen later werden nieuwe anti-monopolieregels aangekondigd en was Alibaba een van de bedrijven die een boete opgelegd kreeg. Tenslotte werd eind december een onderzoek aangekondigd naar machtsmisbruik door Alibaba en werd Ant Groep ontboden bij de financiële toezichthouders om de nakoming van de nieuwe regels te bespreken. Tot overmaat van ramp concludeert de westerse pers dat Jack Ma inmiddels twee maanden ‘spoorloos’ is. Tijd om eens te kijken wat er nu aan de hand lijkt te zijn. En mijn mening lijkt nogal wat te verschillen van die van de mainstream media…
Even een stukje context…
Iets dat regelmatig vergeten wordt bij het beoordelen van nieuwe regulering in China is dat het land enorm achterloopt op het gebied van consumentenbescherming, privacywetgeving en regels ter beperking van monopoliemisbruik. Mededingingsrecht is in de Verenigde Staten in 1890 al ingevoerd met de Sherman Antitrust Act en in Europa overgenomen in het Verdrag van Rome in 1957. China, dat eigenlijk pas sinds de jaren ‘80 een ‘socialistische markteconomie’ met een private sector is, loopt echter behoorlijk achter op wetgeving die hier al heel normaal is. De eerste Chinese mededingingswet stamt uit 2008 en was onvoldoende ingericht op de op dat moment nog kleine internetsector. Die sector heeft de wetgeving ingehaald en regulering loopt daardoor al jaren achter op de marktomstandigheden.
Daar komt bij dat de overheid in de private sector veel internetbedrijven relatief veel bewegingsruimte heeft gegeven. Natuurlijk waren er strenge regels betreffende content die niet is toegestaan (zie deze presentatie over internetcensuur), maar voor nieuwe innovaties en producten konden partijen als Alibaba, JD.com, Tencent en Meituan lange tijd min of meer hun gang gaan.
Sommige westerse critici beweren dat Chinese internetbedrijven zo groot zijn geworden als ze nu zijn doordat concurrenten uit Silicone Valley in China buiten de deur zijn gehouden. Persoonlijk ben ik niet overtuigd van dit argument en denk ik dat het een stuk genuanceerder ligt. Bedrijven als Google, eBay en Amazon hebben het allemaal geprobeerd in China, maar hebben zich om verschillende redenen teruggetrokken of hun activiteiten drastisch teruggeschroefd. Zoals ik vorig jaar in de case rondom TikTok beschreef hebben westerse sociale netwerken ook altijd een opening gehad om weer beschikbaar te komen in China. Velen zullen dat echter beschouwd hebben als een Faustiaanse overeenkomst, waarbij ze gedwongen zouden zijn dezelfde internetcensuur toe te passen als Chinese internetbedrijven.
Naar mijn mening is een belangrijke factor voor het succes van de Chinese internetbedrijven – naast een beter inzicht in lokale marktomstandigheden en klantwensen – juist de vrijheid die deze bedrijven tot voor kort hadden om redelijk ongestoord hun gang te gaan. Premier Li Keqiang moedigde de sector bij tijd en wijle zelfs aan nog meer te innoveren.
Die innovatie leidde regelmatig tot disruptie. Alibaba en Tencent zetten het betaalverkeer op z’n kop met mobiel betalen via QR-codes en later met producten voor vermogensbeheer (Yu’e Bao) die vanwege hoge rentes die geboden werden bijna voor een leegloop van tegoeden bij reguliere staatsbanken zorgden en de overheid dwong om in te grijpen.
Een ommekeer
De laatste jaren is het ‘wilde westen’ van de internetsector steeds vaker gaan leiden tot excessen en er hoor je steeds meer geluiden van ongenoegen vanuit de samenleving. Soms betreft het slechts vervelende ongemakken. Zo blokkeren Tencent en Alibaba elkaars betaalmethoden op hun eigen platforms en bedrijven waarin ze geïnvesteerd hebben. Zo heeft Meituan, de maaltijdbezorger waar Tencent mede-eigenaar van is, de betaalfunctie met Alipay redelijk verstopt in zijn app, zodat men eerder kiest voor WeChat Pay. En bij Alibaba’s Hema (Freshippo) supermarkten en marktplaatsen Taobao en Tmall hoef je echt niet te proberen te betalen met WeChat Pay.
Soms nemen de excessen echter meer schadelijke vormen aan. Restauranthouders kunnen in de trend van maaltijdbezorging eigenlijk alleen overleven als ze zich aansluiten bij bezorgdiensten Ele.me (van Alibaba) en Meituan Waimai. Je hoort ze echter steeds vaker klagen over de enorme kosten voor bezorging en commissies, die stijgen tot meer dan 20% van de verkoopprijs. Een restaurant wordt in principe gedwongen te kiezen voor minder marge of gebruik van kwalitatief laagwaardige ingrediënten. Platforms voor maaltijdbezorging worden rijker en de restaurants en consument lijden eronder.
Werknemers van de internetbedrijven hebben het ook niet makkelijk. Veel van hen werken in zogenaamde ‘996-werkweken’. Zes dagen lang van 9 uur ’s morgens tot 9 uur ‘s avonds. En de vele arbeidsmigranten van het platteland die als koeriers werken voor de maaltijdbezorgdiensten klagen over de manier waarop hun ‘pay-for-performance’-vergoedingen hen onder druk zetten. Ze worden gekort op hun loon als ze niet binnen een bepaalde tijd bezorgen, wat hen vaak dwingt tot levensgevaarlijke capriolen in het verkeer. Het aantal aanrijdingen en dodelijke ongelukken met deze scooterkoeriers is de laatste jaren zorgwekkend.
Ook handelaren, winkels en merken die hun waren willen verkopen op marktplaatsen als die van Alibaba komen niet alleen tot de conclusie dat het ze heel veel geld kost om überhaupt zichtbaar te zijn – Alibaba’s businessmodel is grotendeels gebaseerd op advertentie-inkomsten – maar worden soms ook gedwongen om te kiezen voor éen-van-de-twee’: Alibaba of JD.com. Er zijn voorbeelden van merken die deze dwang negeerden en werden weggedrukt in de zoekresultaten op Alibaba’s Tmall. En dit is niet een recent probleem; deze praktijken spelen al jaren (ik schreef er in 2015 al over).
Bij elke sector die de grote internetbedrijven betreden leidt dat tot disruptie van wat de overheid de ‘echte economie’ noemt. Partijen als Alibaba drukken steeds vaker groothandel en detailhandel uit de markt en pakken steeds meer van de marge in de keten en steeds meer macht naar zich toe, vaak ten koste van kleine ondernemers, boeren, handelaren en de consument. Zo wordt 10-15% van alle detailhandelbestedingen tegenwoordig gedaan via Alibaba-platforms, welke bijna 60% marktaandeel hebben in de e-commercemarkt.
Hoe zit dat met dat onderzoek naar machtsmisbruik door Alibaba?
Het onderzoek naar machtsmisbruik door Alibaba dat de overheid in december heeft ingesteld richt zich onder andere op de hiervoor besproken ongeoorloofde exclusiviteit die Alibaba’s Tmall vaak afdwingt bij handelaren en merken. Dit is dan ook een van de speerpunten uit de mededingingswetgeving die in november was aangekondigd. Sommige media geloven dat deze nieuwe wetten een gevolg zijn van de kritiek die Jack Ma in een speech gaf op de financiële toezichthouders. Maar daarbij zien ze over het hoofd dat deze wet, die ik zelf beschouw als hoognodig ‘achterstallig onderhoud’, al sinds januari 2020 ‘in de pijplijn’ zat. Daarnaast wordt niet alleen Alibaba op de vingers getikt, maar worden diverse partijen aangepakt.
Alibaba, China Literature (Tencent) en Hive Box (SF-Express) kregen bijvoorbeeld allemaal de maximale boete (500.000 RMB, €63.000) voor het niet formeel aanmelden van bedrijfsacquisities in de afgelopen jaren. Geen van de acquisities werd met terugwerkende kracht afgekeurd en de boetes zijn wisselgeld in vergelijking met de betrokken investeringen (bij Alibaba betrof het in totaal ruim $3 miljard aan investeringen in warenhuisketen Intime). Het feit dat de maximale boete wordt gegeven en in de content van de mededingingswet breed wordt gecommuniceerd is echter een boodschap op zich. Alibaba, JD.com en Vipshop kregen eind december daarnaast boetes voor prijsonregelmatigheden op hun platforms en een consument greep de nieuwe regelgeving aan om Meituan aan te klagen voor het eerdergenoemde wegmoffelen van Alipay in zijn app.
Maar er wordt gezegd dat Xi Jinping persoonlijk opdracht heeft gegeven tot het stoppen van de beursgang van Ant Group?
Laten we er geen doekjes om winden. In zijn speech van eind oktober bestempelde Jack Ma de financiële toezichthouders als een clubje oude mannen die net als bij pandjeshuizen een onderpand willen voordat ze een lening uitgeven in plaats van gebruik te maken van innovatie (Jack Ma refereerde hiermee ongetwijfeld aan Ant Group’s eigen Sesame Credit credit scoring systeem). Dat zal tegen menig zeer been geweest zijn. Xi zal zeker ‘not amused’ zijn geweest omdat hij zelf juist zo hamert op het inperken van risico’s op de financiële markt, die de laatste jaren met een imploderende peer-to-peer leensector al een behoorlijke crisis achter de rug heeft. Sommige bronnen beweren zelfs dat Xi Ma’s speech als een regelrechte oorlogsverklaring zag. Misschien heeft het Jack inderdaad zijn beursgang gekost. We zullen het waarschijnlijk nooit zeker weten.
Maar zoals ik eerder uitgebreid beschreef was ook de nieuwe regulering van de financiële markt, die uiteindelijk heeft geleid tot het stilleggen van de beursgang van Ant Group, al in juli en september aangekondigd. Die wetgeving zat er, net als de anti-monopolieregels, dus al aan te komen en is niet even snel verzonnen om Jack te dwarsbomen. Voor beleggers is het uiteindelijk misschien beter dat de beursgang niet doorging, want als de nieuwe regels na de beursgang waren ingevoerd hadden ze de waarde van Ant Group geen goed gedaan.
Opmerkelijk is overigens dat in 2014 ongeveer het tegenovergestelde gebeurde. Toen heeft de overheid tot na Alibaba’s beursgang gewacht met de publicatie van een vernietigend rapport over verkoop van namaakgoederen op Alibaba’s marktplaatsen. Desalniettemin leidde het rapport in 2015 tot een flink conflict tussen de overheid en Alibaba. Het is dus zeker niet de eerste keer dat de twee een aanvaring hebben.
Is Jack Ma ‘verdwenen’?
Jack Ma is een redelijk uniek persoon in China. Hij is uitgesproken, maar laat zich zelden echt kritisch uit richting de communistische partij of overheid (waar hij tot grote verbazing van sommigen zelf lid van is). Ma is wel al lange tijd kritisch naar de financiële sector. In 2008 riep hij al: ”Als de banken niet willen veranderen zullen wij ze veranderen”. Hij refereerde daarmee aan het gebrek aan diensten voor de consumenten bij de banken die vooral China’s staatsbedrijven van dienst waren. In 2013 schreef Ma zelfs een column in de People’s Daily waarin hij disruptie binnen de financiële sector aanmoedigde. En voor die disrupties zorgde hij de daaropvolgende jaren. Met Alipay, Yu’e Bao’s vermogensbeheer en verhandelen van consumptief krediet (Jiebei en Huabei) voor kleinere regionale banken zal Ma waarschijnlijk geen vrienden hebben gemaakt met de kopstukken bij de centrale bank.
Maar Ma is de afgelopen 20 jaar wel erg belangrijk geweest voor de groei van de Chinese consumptie-economie. eCommerce, met Alibaba als marktleider met eerst ruim 80% en nu nog bijna 60% marktaandeel, is een van de grote aanjagers van de binnenlandse economie geweest. Geen wonder dat Alibaba en andere bedrijven lang hun gang hebben mogen gaan. De recordbrekende beursgang van Alibaba stond natuurlijk prachtig op het CV van China en Ant Group zou dat nog eens overtroffen hebben…
Bronnen beweren dat Ma tijdens een gesprek met toezichthouders, twee dagen voor de geplande beursgang, de overheid heeft aangeboden dat ze elk deel van Ant Group dat we wilden hebben mochten overnemen. Maar Ma weet dat de overheid daar helemaal niet om verlegen zit en heeft dergelijke dingen wel vaker geroepen. Jack zegt überhaupt wel vaker rare dingen…
We kennen hem natuurlijk vooral als charismatische spreker met mooie oneliners die het niet verkeerd zouden doen op een Delftsblauw tegeltje. Ik moet toegeven dat ik na het zien van de documentaire Crocodile in the Yangtze ook lange tijd enorme bewondering voor hem heb gehad. Maar sinds de beursgang van Alibaba in 2014 valt me steeds vaker op, dat hij zo nu en dan toch wel twijfelachtige zaken roept. De eerdergenoemde ‘996’-werkcultuur werd door Ma geprezen als een voorrecht voor jongeren, wat online tot veel verontwaardiging leidde. Nog voor de Chinese leiders met Donald Trump contact hadden gehad na diens verkiezing was Ma in januari 2017 al bij de man op bezoek geweest. Ik betwijfel dat dat met de goedkeuring van Xi Jinping is geweest en of die daar gecharmeerd van was. Ma beloofde Trump met Alibaba 1 miljoen banen te creëren voor Amerika. Een belofte die hij tijdens de handelsoorlog snel weer introk.
Mensen die het gesprek tussen Elon Musk en Jack Ma over kunstmatige intelligentie ooit hebben gezien zouden zo maar gedacht kunnen hebben dat ze naar een wedstrijdje onzin verkopen tussen twee idioten zaten te kijken. Ma riep verder ooit dat hij niet geïnteresseerd is in geld en het beter had toen hij nog een leraar Engels met een hongerloontje was. Gelukkig maar, want dan zal hij zich ook niet zo druk maken om ruim $10 miljard die hij dankzij alle gebeurtenissen van de afgelopen maanden heeft zien verdampen van zijn vermogen.
Jack Ma is ongetwijfeld een gehaaide kerel, anders had Alibaba nooit zo groot kunnen worden. Maar een van de slimste dingen die hij heeft gedaan is een aantal zeer goede zakenlui rond zich verzamelen, waaronder Joe Tsai en Daniel Zhang. De laatste heeft vorig jaar het stokje van Jack Ma overgenomen als CEO van Alibaba Group. Veel van de ideeën die Ma toegerekend worden komt eigenlijk uit de kokers van deze heren. Zo voerde Zhang Singles Day (Double 11) in en is hij het brein achter Alibaba’s New Retail-strategie van de afgelopen jaren.
Toen Ma in september 2019 afscheid nam van Alibaba om zich volgens eigen zeggen meer te gaan richten op filantropie gingen er diverse geruchten de ronde. Zo zou Ma door de overheid vriendelijk verzocht zijn het toneel bij Alibaba te verlaten. Maar zoals zo vaak in China zullen we nooit weten wat daar precies van waar is. Net zoals de huidige geruchten dat Ma sinds het stopzetten van de beursgang van Ant Group ‘verdwenen’ zou zijn ook niet meer zijn dan dat: geruchten en speculaties.
Die geruchten zijn trouwens begonnen met een artikel waarin Financial Times meldt dat Ma is ‘verdwenen’ uit zijn eigen talentshow. Volgens Bloomberg is Ma echter vriendelijk verzocht het land voorlopig even niet te verlaten; geen onredelijk verzoek als je bedrijven onder een vergrootglas liggen. Aangezien de talentenshow in Ghana werd opgenomen lijkt Ma’s afwezigheid daar mij persoonlijk dan ook niet meer dan logisch.
Men rept over het feit dat Jack al lange tijd niet meer heeft gepost op zijn Weibo microblog en Twitter account. Maar als je door zijn berichten scrollt zie je dat hij sowieso niet zo heel regelmatig post en wel vaker momenten van tijdelijke stilte heeft. Op zich bewijst dat dus niet zo heel veel (hoewel ik best wil geloven dat hij liever even niets deelt op sociale media).
Ik twijfel er echter niet aan dat Ma een grens over is gegaan met zijn speech. Ik twijfel er ook niet aan dat Ma’s flamboyante rockstarstatus in binnen- en buitenland velen binnen de partij al lange tijd een doorn in het oog is. Toen Ma in september 2019 aftrad als CEO publiceerde de staatskrant People’s Daily een giftig stuk waarin korte metten werd gemaakt met de ophemeling van Ma. Het succes van Alibaba was volgens het stuk echt niet alleen aan Ma te danken en er bestond ook niet zoiets als een ‘Jack Ma-tijdperk dat ten einde kwam met zijn vertrek’; er was enkel een tijdperk waarin Jack Ma voorkomt.
Ma is dus nooit het braafste jongetje van de klas geweest. Maar hij is ook nooit een politiek tegenstander à la Bo Xilai of Zhou Yongkang geweest. En de vergelijking die getrokken wordt met Lai Xiaomin die deze week de doodstraf heeft gekregen voor het aannemen van $227 miljoen aan smeergeld gaat wat mij betreft ook niet op. Lai Xiaomin was eerder een overheidsfunctionaris dan een zakenman uit de private sector en zijn straf daarmee eerder gerelateerd aan Xi’s campagne tegen corruptie binnen de partij. Jack Ma is belangrijk geweest voor China en is meer de succesvolle zoon die soms even op z’n plek gezet moet worden. Hij is – voor zover we weten – hoogstens iemand die de grenzen van de wet heeft opgezocht onder het vaandel van innovatie. En in veel gevallen kon hij zelfs zijn gang gaan, omdat die wetten nog niet eens bestonden. En als we goed kijken naar de verklaring van de centrale bank over hun gesprek met Ant Group lijken nieuwe regels in alle redelijkheid te worden ingevoerd.
De spannende geruchten die je online ziet – ‘Jack is verdwenen!’, ‘Jack zit gevangen!’, ‘Jack zit in een kamp in Xinjiang!’, ‘Ze hebben Jack vermoord!’ – lijken me op het moment allemaal buitengewoon onwaarschijnlijk en niet meer dan een projectie van sommige vooringenomen meningen over China. Het enige dat nog ontbreekt is, dat Jack Ma gewoon een deepfake was die nooit bestaan heeft.
Net als alle anderen die er een mening over hebben weet ik het natuurlijk ook niet zeker. Maar na Jack Ma, Alibaba, Ant Group en internetbedrijven in China 10 jaar gevolgd te hebben en ook gezien te hebben hoe behoorlijk wat overheidsambtenaren en zakenlui aangepakt zijn lijkt me dit me toch iets van een ander kaliber. Jack zit volgens mij – al dan niet op verzoek van de overheid – thuis gewoon na te bibberen, nadat men hem verbaal alle hoeken van de kamer heeft laten zien. Toen ik als tiener vroeger iets had uitgevreten kreeg ik ook huisarrest en wist ik me thuis een hele tijd heel koest te houden… nadat ik eerst had moeten wegduiken voor de slof van mijn vader…
