De coronacrisis heeft de afgelopen maanden flinke sporen nagelaten in China. Maar het land krabbelt stukje bij beetje uit het dal. Hoewel de term ‘post-corona’ in de titel het einde van de crisis suggereert is deze verre van voorbij. In een nieuwe reeks artikelen kijken we naar de effecten van de crisis, de acceleratie van technologie en wat er van de veranderingen daadwerkelijk lijkt te blijven hangen.
Sharing economy
Karaoke booths, cabines waarin men met één of twee personen een paar liedjes kan meezingen, worden al enkele maanden – als ze überhaupt al toegankelijk zijn – nauwelijks gebruikt vanwege angst voor besmettingen. Recente onderzoeken waaruit blijkt dat luidkeels meezingen een oorzaak kan zijn voor superverspreiding zullen niet helpen bij het herstel van deze sector. En dat is maar één van de voorbeelden uit China’s sharing economy die sinds 2014 opkwam en waarin alles gehuurd wordt, van fietsen tot power banks (zie deze video). De meeste business models zijn gebaseerd op de verhuur van goederen en niet op daadwerkelijk ‘delen’. Deze producten worden dus door veel verschillende gebruikers aangeraakt. De massagestoelen blijven leeg, de power banks blijven in hun docking stations. Ook de boekingen via accommodation-sharing- platforms AirBNB China en Tujia en ride-hailing-platform Didi stortten begin van het jaar volledig in. De groei van de sharing economy daalde afgelopen jaar al van 42% in 2018 naar 12% en zal naar verwachting dit jaar dalen tot 8-10%.
Sinds maart zijn verhuurders van leenfietsen verplicht om tijdens een pandemie handvatten, mandjes en sloten minimaal één keer per dag te ontsmetten. Tijdens het Chinees Nieuwjaar was het aantal ritjes met ride-hailing-platform Didi 60% lager dan het jaar ervoor. Volgens het bedrijf was dit eind mei hersteld tot 60-70% van het reguliere aantal. Didi-chauffeurs moesten dagelijks hun temperatuur doorgeven en werden door schermen gescheiden van hun passagiers. Door middel van foto’s en video’s moesten ze het platform bewijzen dat ze hun auto dagelijks schoonmaakten. In juni, drie maanden na de invoering van deze veiligheidsmaatregelen, maakte Didi bekend dat in de meeste steden de plastic schermen inmiddels verwijderd waren uit de wagens. De chauffeurs blijven wel mondkapjes dragen.
Maaltijdbezorging
Maaltijdbezorgers van Meituan Dianping en Alibaba’s Ele.me hadden het niet erg druk tijdens de crisis; veel restaurants waren gesloten (zoals we in het vorige artikel hebben gezien) en mensen waren bang voor besmetting door koks en bezorgers. Bezorgdiensten begonnen briefjes met de gemeten lichaamstemperatuur van dit personeel bij te sluiten maar het mocht uiteindelijk niet baten.
Ondanks alle steun van Meituan Dianping morren veel horecaondernemers. Restaurantverenigingen klagen over hoge commissies die het bedrijf rekent, vooral voor nieuw aangesloten restaurants, en hun hele marge opsnoepen. In China hoeven consumenten vaak niet extra te betalen voor de bezorging, dus komen die kosten, plus een commissie variërend van 15 tot 23% van de orderwaarde voor de platforms (Meituan of Ele.me), ten laste van de marge. Ook zou Meituan exclusiviteit eisen van restaurants. Sommige restauranthouders kiezen eieren voor hun geld en huren een onafhankelijke bezorgdienst in en sluiten kaartjes met kortingen voor de eerste directe order bij hun Meituan- en Ele.me-bezorgingen bij.
De overcapaciteit aan bezorgers bij Meituan werd ingezet om voor offline retailers producten thuis te gaan bezorgen. In verschillende steden bezorgde Meituan voor Sephora make-up en voor Huawei smartphones, tablets en oordopjes. Eerder zagen we hoe Meituan ook boeken ging bezorgen.
Meituan Dianping is overigens actief in verschillende sectoren: maaltijdbezorging, hotel- en restaurantboekingen, ride-hailing, leenfietsen en boodschappenbezorging. Het mag geen verrassing zijn dat het bedrijf in vrijwel alle sectoren flinke klappen kreeg. De totale omzet van het bedrijf daalde in het eerste kwartaal met 12,6%. Omzet uit maaltijdbezorging daalde met 11,4% en hotel- en reisboekingen met 57,3% ten opzichte van het eerste kwartaal van 2019. Alleen de boodschappenbezorging zat in de lift (in februari was er ten opzichte van dezelfde maand in 2019 400% groei).
Boodschappenbezorging
In eerdere artikelen hebben we gezien hoe thuisbezorging van boodschappen een vlucht nam. Het bleek wereldwijd een trend te worden naarmate het virus zich over de wereld verspreidde: in het We Are Social’s Digital 2020 rapport is te lezen hoe websites en apps van supermarkten over de hele wereld gemiddeld zo’n 250% meer traffic genoten dan vorig jaar.
In China was het niet alleen Meituan die het aantal bestellingen voor bezorging van boodschappen zag exploderen. Tijdens de piek van de Chinese coronacrisis in februari bezorgde JD.com 400-450% meer vers vlees en groenten dan het jaar ervoor. Het bedrijf vreesde dat die verkoop weer in zou storten na het hoogtepunt van de crisis, maar de pandemie lijkt een verandering in het consumentengedrag teweeg te hebben gebracht. Volgens JD zijn veel consumenten online boodschappen blijven doen en is het aantal klanten in dat segment verdubbeld.
MissFresh, waar Tencent in investeerde, zag het aantal gebruikers tussen 23 januari en 23 februari boven de 40 met 237% stijgen. Ook Ele.me telde meer bezorgingen van boodschappen. Tussen 21 januari en 8 februari bezorgden ze 600% meer ingevroren producten en 181% meer verse levensmiddelen dan in dezelfde periode het jaar ervoor. Volgens QuestMobile had de grocery delivery-sector na het Chinees Nieuwjaar 70 miljoen gebruikers, 59% meer dan een jaar eerder. 10,1 miljoen van hen zouden zelfs dagelijks boodschappen bestellen.
Tijdens de crisis steeg in China het aantal downloads van apps voor bezorging voor verse boodschappen (Alibaba’s Hema, Dingdong, JD Home, etc) en een aantal bereikte zelfs de top 5 van populairste apps. Zo behaalde Meicai.com een vierde plaats terwijl het zich normaal tussen plek 120 en 140 bevindt.
Sterkste groeier in boodschappenbezorging was volgens QuestMobile overigens Dingdong Maicai, die tijdens Chinees Nieuwjaar dagelijks 40.000 nieuwe klanten verwelkomde. In tegenstelling tot Ele.me, Meituan en JD Daojia, die bestellingen ophalen bij winkels om te bezorgen bij de klant werkt Dingdong – vooral in Zuid China – met eigen magazijnen en levert vandaaruit binnen 30 minuten in een relatief beperkte straal van 1 kilometer. Bezorgkosten liggen hierdoor fors lager dan bij de concurrentie.
Onder de nieuwe klanten voor boodschappenbezorging bevinden zich veel mensen van middelbare leeftijd die de apps voor het eerst gebruikten. Meituan rapporteerde dat respectievelijk 35% en 31% van de nieuwe gebruikers vijftigers en veertigers waren.
Ik volg de ontwikkelingen in deze sector met grotere belangstelling, want het blijft een uitdagende business met aanzienlijke kosten, zoals ik analyseerde in een artikel over Sun Art’s bezorgdiensten. De explosie in bezorgingen van e-commerce- en maaltijdbestellingen heeft naast de kosten overigens nog een ander groot nadeel: verpakkingsmateriaal. Dit veroozaakt een alsmaar groeiende afvalstroom in de steden. Volgens het Staatspostbureau nam het aantal bezorgde pakketjes in april, na de ergste piek van Covid-19-besmettingen, nog steeds toe met 27% t.o.v. vorig jaar.
Koeriers
Tijdens de crisis raakte het arbeidsaanbod uit balans: aan de ene kant kampten bedrijven met personeelstekorten, omdat medewerkers na het Chinees Nieuwjaar nog niet konden terugkeren naar de steden. Vooral bedrijven met bezorgdiensten, die veelal worden uitgevoerd door arbeidsmigranten van het platteland, konden het werk niet aan. Anderzijds hadden andere bedrijven geen omzet en werden deze, zonder financiële overheidssteun, wel verplicht hun personeel aan te houden. In een eerder artikel vertelde ik al over het initiatief van Alibaba om tijdelijk personeel voor zijn eigen diensten in te lenen bij restaurantketens met boventallig personeel. In april hadden Alibaba’s Hema- (Freshippo) supermarkten al 5.000 tijdelijke krachten van 40 andere bedrijven ingehuurd. Retailers Suning en Walmart huurden respectievelijk 4.000 en 2.000 tijdelijke krachten in. Ook JD.com huurde op deze manier tijdelijk personeel in voor zijn 7Fresh-supermarkten. Nadat de vraag voor thuisbezorging explodeerde zocht JD.com 20.000 nieuwe logistieke medewerkers. Het bedrijf gaf daarbij voorrang aan degenen die hun baan verloren hadden tijdens de crisis en onder de armoedegrens terecht waren gekomen. Boodschappenbezorger Dada, waar JD in geïnvesteerd heeft, creëerde nog eens 15.000 tijdelijke en permanente banen.
In de maanden die volgden zijn de voor- en nadelen van deze aanpak duidelijk geworden. De oorspronkelijke werkgever betaalde verzekeringen e.d. door terwijl de tijdelijke nieuwe werkgever het loon uitkeerde. Het bleek een redding voor veel restaurants en hun personeel en Alibaba is nu van plan een digitaal platform voor dergelijke constructies op te zetten. Ook de overheid steunde de initiatieven, zolang de oorspronkelijke werkgever er geen winst op maakte.
Professor Wen Xiaoqi wijst in een stuk op Sixth Tone echter op potentiële gevaren. Zo hoeven uitgeleende arbeidskrachten geen contract met een bedrijf te tekenen waar ze mogelijk wel maandenlang zullen werken. Ze lopen daardoor mogelijk rechten en bescherming die vaste krachten wel genieten mis. En bedrijven kunnen eenvoudig snijden in de kosten door grote aantallen geleende krachten weg te sturen. Een onzekere arbeidssituatie kan bij deze werkkrachten en hun families daarnaast leiden tot meer stress.
China heeft 6 tot 7 miljoen koeriers die werkzaam zijn in maaltijdbezorging. De tekorten in bezorgers zijn inmiddels omgeslagen in een overschot. Veel arbeiders die hun baan in fabrieken, de bouw of elders al dan niet tijdelijk zijn kwijtgeraakt proberen het nu ook als koerier. Zo ook medewerkers van bedrijven in de servicesector die voorlopig gesloten moesten blijven (denk aan sportscholen, bioscopen, karaokebars, e.d.). Meituan voegde tussen Chinees Nieuwjaar en april alleen al bijna een half miljoen nieuwe koeriers toe aan z’n bezorgleger. De grote toestroom van nieuwe bezorgers heeft geleid tot minder bestellingen per bezorger. En het aantal bestellingen lag toch al lager vanwege de aanhoudende bedenkingen bij de consument. Het aantal consumenten dat gebruik maakt van maaltijdbezorging daalde van 421 miljoen in juni vorig jaar naar 398 miljoen in maart. Per bestelling krijgen bezorgers 5-7,5 RMB (ongeveer 65 tot 95 eurocent) en velen hebben hun inkomen zien kelderen of moeten dagelijks uren langer werken om hun inkomen van voor de crisis op peil te houden. Sommige hardwerkende koeriers konden in een maand 10.000 RMB (ongeveer 1.250 euro) bijeen rijden, maar nieuwelingen mogen nu soms blij zijn met 100 RMB per dag. Geluksvogels mogen voor Alibaba’s Hema (Freshippo) gaan bezorgen. Die betaalt 200-300 RMB per dag.