– In het vorige hoofdstuk vertelde ik over de ‘black pr’ bedrijven die in China tegen betaling schadelijke en lasterlijke geruchten verspreiden op microblogs. De overheid in China heeft inmiddels een aantal van deze bedrijven opgerold. Ook de jacht op individuele microbloggers is geopend en de straffen die hen boven het hoofd hangen zijn niet gering.
Big V’s is de benaming van zo’n 4.500 microbloggers met een geverifieerd account op Weibo, de Chinese microblogs. Het zijn veelal bekende Chinezen uit de showbusiness of zakenwereld en ze hebben meestal een enorm aantal volgers, waardoor hun invloed aanzienlijk is. Als een Big V z’n aandacht ergens op richt, bijvoorbeeld de corruptie van een overheidsambtenaar, leidt het binnen de kortste keren tot felle verontwaardiging over het onderwerp onder zijn volgers.
In februari en mei 2013 werden een aantal van de meest prominente Big V’s uitgenodigd voor een etentje met Lu Wei, de ‘State Internet Information Office Director’, zeg maar de grote baas van de internetcensuur in China. Deze aanloop werd begin augustus gevolgd door een conferentie genaamd ‘Forum over de sociale verantwoordelijkheid van internetberoemdheden’. Bij deze bijeenkomsten werden de Big V’s door de overheid verteld aan welke spelregels ze zich online dienen te houden. In principe kregen ze daarmee een handleiding voor zelfcensuur uitgereikt.
Jacht op online activisten
Enkele weken later werd één van de genodigden, investeerder en prominent microblogger Charles Xue (twaalf miljoen volgers), gearresteerd. Hij heeft de overheid duidelijk tegen de haren in gestreken met zijn frequente commentaar op de politieke en sociale situatie in China en was uitgekozen om als voorbeeld te dienen voor zijn medebloggers. Op de staatstelevisie was te zien hoe Xue in gevangeniskleding werd afgevoerd en er werd tot in detail verteld wat het strafbare feit was dat hij begaan had: het inhuren van een prostituee.
Niemand twijfelde er echter aan dat hier meer achter zat. Als de Chinese overheid iemand een lesje wil leren, vindt ze vanzelf een strafbaar feit. Zo werd een andere prominente blogger, Dong Rubin, begin september opgepakt wegens het ‘niet registreren van bedrijfskapitaal’. Dong Rubin was een van de personen achter demonstraties tegen plannen voor een olieraffinaderij in Kunming.
Wang Gongquan, een andere actieve Weibo microblogger die een petitie voor de vrijlating van een activist was gestart, werd door de politie ‘op de thee gevraagd’. Lees: uitgenodigd om naar het bureau te komen en formeel een waarschuwing te krijgen. Wang weigerde te komen. Hij werd kort daarna in september opgepakt voor ‘verstoring van de publieke orde’. Wang is slechts één van het handjevol activisten dat recentelijk is opgepakt.
Ook Wu Dong, die de corruptie van de inmiddels tot veertien jaar cel veroordeelde ambtenaar Yang ‘Watch Brother’ Dacai (zie hoofdstuk 19) aan het licht bracht, is inmiddels door de politie vastgehouden en ondervraagd. In de provincie Inner-Mongolia werden 52 personen gearresteerd voor het ‘opzettelijk veroorzaken van etnische spanningen (…) en het organiseren van demonstraties’.
Zware straffen
Op 8 september 2013 volgde het ongelofelijke nieuws van het Chinese Hooggerechtshof: personen die onwaarheden en geruchten verspreiden die vallen onder ‘laster’ en ‘het schaden van het nationaal belang’ riskeren een flinke celstraf. Een samenvatting van de wetgeving:
De volgende activiteiten kunnen leiden tot een aanklacht wegens smaad met een potentiële celstraf van drie jaar:
- Verspreiden van lasterlijke informatie welke meer dan vijfduizend keer bekeken of vijfhonderd keer doorgestuurd wordt;
- Verspreiden van onwaarheden die leiden tot mentale aandoeningen, zelfverminking of zelfmoord van de slachtoffers of hun familieleden.
De volgende activiteiten kunnen leiden tot een aanklacht wegens provocatie met een potentiële celstraf van tien jaar:
- Anderen bedreigen door het gebruik van onwaarheden welke leiden tot serieuze sociale onrust;
- Anderen inschakelen om onwaarheden te verspreiden welke leiden tot serieuze sociale onrust.
De volgende activiteiten kunnen leiden tot een aanklacht wegens afpersing met een potentiële celstraf van vijftien jaar:
- Anderen bedreigen met het doel grote sommen geld of eigendommen te vergaren door het posten of verwijderen van online informatie.
Afgezien van de hoogte van de straffen is deze wet aan de ene kant een goede zaak. Naar schatting een derde van alle discussies op Weibo is gebaseerd op geruchten en zoals je in het vorige hoofdstuk hebt kunnen lezen heb ik zelf ondervonden wat de schadelijke gevolgen kunnen zijn. Schade die overigens een stuk verder gaat dan de onzin en hoaxes die naïeve Facebookgebruikers in het Westen lukraak aan elkaar doorsturen.
Er is echter één probleem met deze wetgeving. Het gerechtshof in China staat onder leiding van de Communistische Partij, dus uiteindelijk is het de Communistische Partij die een monopolie heeft op de waarheid en daarmee personen die een andere definitie van ‘de waarheid’ hebben genadeloos kan afstraffen.
Vooral de interpretatie van ‘het schaden van het nationaal belang’ is iets dat de Communistische Partij volgens eigen inzicht kan definiëren. Onder ‘schaden van nationaal belang’ vallen onder andere het aanzetten tot demonstraties, etnische spanningen, verstoring van de publieke orde en religieuze conflicten. De nieuwe wetgeving heeft daarmee ook geleid tot publieke zorgen over de toch al beperkte vrijheid van meningsuiting. Ook vragen netizens zich af of de nieuwe wetgeving de lokale overheidsambtenaren een middel geeft om in te grijpen wanneer internetgebruikers hun corruptie aan de kaak stellen, iets wat de afgelopen jaren regelmatig is gebeurd op Weibo.
Oorsprong van geruchten
De nieuwe wetgeving is dus niet alleen een gevecht tegen geruchten die schadelijk kunnen zijn voor het volk, maar tevens een middel van de Communistische Partij om wederom meer grip te krijgen op een medium dat ze in tegenstelling tot de traditionele media nooit optimaal konden beheersen.
Laten we overigens niet vergeten wat een van de redenen is dat geruchten zich zo snel verspreiden op het Chinese internet: Chinese microblogs zijn het enige medium waar de content niet door de Communistische Partij wordt beheerst (even afgezien van het filteren en verwijderen van ongewenste ‘tweets’). Het is daarmee een tegenhanger van alle gedrukte staatsmedia en de CCTV staatszenders. Het is de enige plek waar men een ander geluid kan horen dan de standaard propaganda in de massa media. De staatsmedia worden gewantrouwd en er is geen echt alternatief voor het achterhalen van objectieve informatie. In het verleden heeft de overheid bovendien regelmatig geruchten ontkend die achteraf wel waar bleken te zijn. Als de overheid een gerucht ontkent, denken veel mensen daarom dat het wel waar móét zijn.
Honderd Bloemen 3.0?
Twee jaar geleden werd Weibo nog gezien als een ontwikkeling die het volk meer vrijheid van meningsuiting zou kunnen geven. Ikzelf schreef er nog over in mijn eerste artikel, welke het eerste hoofdstuk van dit boek vormt. Inmiddels heeft de overheid ook dit medium flink in z’n grip met naast datamining tools en duizenden medewerkers[i] die ongewenste berichten verwijderen, nu ook hoge celstraffen voor overtredingen waarop de Communistische Partij het recht van definitie heeft.
Diverse netizens maken daardoor de vergelijking met het verleden. In 1957 nodigde de Communistische Partij het volk uit om in de ‘Honderd Bloemen Campagne’ kritiek te uiten op de overheid. De kritiek was dusdanig fel dat Mao Zedung besloot de betrokken personen te vervolgen en te straffen. Honderdduizenden, zo niet miljoenen werden het slachtoffer. Mao beweerde achteraf dat de beweging een middel was geweest om ‘de slangen uit hun hol te lokken’.
In 1978, twee jaar na Mao’s dood, ontstond in Beijing de Democratie Muur, waar voorstanders van democratische hervormingen posters en brieven met nieuwe ideeën en meningen op plakten. In eerste instantie verwelkomde de Communistische Partij de kritiek op hun voorgangers. Toen deze zich echter steeds meer begon te richten op de huidige leiders werd in december 1979 een einde gemaakt aan de Democratie Muur, als onderdeel van een verdere onderdrukking van politieke tegenstand. De vraag rijst of Weibo de afgelopen jaren een nieuwe Honderd Bloemen Campagne of Democratie Muur is geweest waarmee de overheid opnieuw slangen uit hun hol heeft gelokt.
Maoïstische Boetedoening
Terug naar Charles Xue. Op 15 september verscheen hij op de staatstelevisie, opnieuw gehuld in gevangeniskleding en met handboeien om. Voor de camera trok Xue het boetekleed aan en gaf toe dat hij onverantwoord was geweest in het verspreiden van incorrecte informatie. ‘Het voelde als een koning om zoveel volgers te hebben en berichten te posten en door te sturen.’ Xue gaf toe dat hij in zijn enthousiasme onder zijn 85.000 berichten ook ongeverifieerde geruchten doorgestuurd had en soms zelfs betaald werd om dingen door te sturen.
Een boetedoening als die van Xue hebben we in de vorige eeuw vaker gezien tijdens het bewind van Mao: publieke boetedoening en zelfbekritisering. Wat had dit nou te maken met zijn oorspronkelijke overtreding aangaande prostitutie? Ook onroerend goed magnaat Pan Shiyi (zestien miljoen volgers), een actief strijder tegen luchtverontreiniging, verscheen stotterend op staatstelevisie met de boodschap dat Big V’s kritischer en meer gedisciplineerd om zouden moeten gaan met wat ze online posten.
Intussen zijn de Big V’s opvallend stil de afgelopen weken; in totaal wordt er door hen ruim elf procent minder gepost. Sommigen zijn zelfs druk bezig met een flinke schoonmaak van hun microblogs uit het verleden. Zo verwijderde de liberale professor in de rechten Xu Xin maar liefst 2.500 van zijn oude berichten. Enkele Big V’s proberen zelfs van hun geverifieerde status af te komen, in de naïeve hoop online vrijer te kunnen spreken.
Is dit de doodsteek voor Weibo? Waarschijnlijk niet. Het grootste deel van de Weibo gebruikers zijn helemaal niet zo geïnteresseerd in politiek. Ook valt het aantal ‘activisten’ in het niet bij het aantal studenten op Weibo dat over hele andere hippe onderwerpen praat. Overigens was het aantal posts op Weibo ver voor de recente acties van de overheid al met 35 procent gedaald. Wel zal het nieuwe beleid ongetwijfeld een flinke impact hebben op politiek online activisme, vrijheid van meningsuiting, het bekritiseren van de overheid en het aankaarten van corruptie, waar Weibo een zeer belangrijke rol in heeft gespeeld de afgelopen jaren. Een tijdperk is ten einde gekomen.
[i] Zie noot 12.