Er was die dag in april 2012 duidelijk iets anders op kantoor. Het kwam niet vaak voor dat al het personeel van de Chinese NGO waar ik werkte zo opgewonden met elkaar in discussie was. Ik vroeg me af wat er aan de hand was maar toen een van m’n Chinese collega’s de naam ‘Bo Xilai’ liet vallen wist ik genoeg. Bo, de burgemeester van Chongqing, was uit zijn functie ontheven en zijn vrouw, Gu Kailai, werd verdacht van de moord op Britse zakenman Neil Heywood.
Van alle schandalen die ik in mijn twee jaar in China voorbij heb zien komen was er geen schandaal dat zoveel indruk op mijn Chinese collega’s en mijzelf maakte als dat wat zich in die maanden voltrok rond Bo en zijn vrouw. Vanaf het moment dat in de pers het bericht verscheen dat Bo’s rechterhand, Chongqing’s politiecommissaris Wang Lijun, een poging had gedaan om asiel aan te vragen bij de Amerikaanse ambassade in Chengdu en vervolgens was uitgeleverd aan Beijing, was duidelijk dat dit iets groots was. Het verhaal dat zich daarna ontrafelde was zo buitenproportioneel ongelofelijk, dat ik daarna altijd heb gedacht dat het een blockbuster Hollywood movie zou worden als iemand het ooit zou verfilmen. Een soort Chinese versie van House of Cards in het kwadraat, met Bo Xilai als Frank Underwood.
Zeg nou zelf, alle ingrediënten waren aanwezig om het geheel compleet te maken; Interne strijd tussen fracties in de communistische partij. Een politiek tegenstander van Xi Jinping die buitengewoon populair was bij de burgers van de twee steden waar hij burgemeester was geweest (waaronder Dalian, waar hij een groene moderne stad van maakte en Chongqing waar hij de georganiseerde misdaad aanpakte met de hulp van Wang Lijun, de commissaris die hij benoemde tot loco-burgemeester). Een echtgenote die een Britse zakenman vergiftigde en dezelfde Wang Lijun die bewijs van de moord achterhield als pressiemiddel, mocht het ooit nodig zijn als het met Bo tot een aanvaring zou komen. Voeg daar nog eens de verwende zoon van Bo en Gu aan toe die met geld van dubieuze origine toegang kreeg tot een prestigieuze Engelse universiteit en daar de playboy uithing.
De werkelijkheid is soms vreemder dan fictie en tot het moment dat de rechtszaken tegen Wang, Bo en Gu plaatsvonden ontrafelden zich continu details over de zaak, waarbij het altijd maar de vraag was of het feiten of verzinsels waren.
Die film waar ik met smart op wachtte werd tot nu toe nooit gemaakt. Waarschijnlijk durft geen van Hollywood’s filmstudio’s – die de laatste jaren verwoede pogingen doen om het China naar de zin te maken – het aan om de vertaling naar het witte doek te maken. Er verscheen wel een boek van Pin Ho en Wenguang Huang over de zaak. Maar toen het illustere trio achter tralies verdween werd het met uitzondering van enkele details uit de Panama Papers, die niet bijster veel nieuws in de zaak brachten, stil rond het Bo-schandaal.
De radioshow
Op 17 februari ging er op Twitter een buzz rond onder Chinakenners. De BBC had die dag de eerste aflevering van een radioshow, gemaakt door verslaggeefster Carrie Gracie, als podcast online gezet. Gracie werkte in de jaren ’90 negen jaar in Beijing, waar ze in 2008 ook verslag deed tijdens de Olympische Spelen en maakte diverse andere programma’s over China. Gracie spreekt vloeiend Mandarijn en heeft twee kinderen met een Chinese rockmuzikant. Kortom, iemand die weet waar ze het over heeft als het over China gaat.
Gracie had het Bo-schandaal afgestoft en het omgetoverd tot een 108-minuten-durende radioshow in vijf delen: Murder in the Lucky Holiday Hotel. De show houdt het midden tussen een rapportage en een spannend hoorspel waarbij thriller-achtige soundtracks, teasers van interviewfragmenten en sensatie (‘Money, sex and power … oh it’s gonna get wild!’) niet worden geschuwd. Zo nu en dan neigt het geheel naar de stijl van de Britse tabloids en klinkt Gracie als de ‘town gossip’, maar dat mag de pret niet drukken. Integendeel, waarschijnlijk was het de reden dat ik vijf weken lang niet kon wachten tot elke vrijdagmorgen de nieuwe aflevering online kwam.
Volgens eigen zeggen werd Gracie tijdens het maken van de rapportage behoorlijk tegengewerkt, van aanvaringen bij het hotel waar Heywood werd vermoord en de gevangenis waar Bo Xilai opgesloten zit tot interviews met personen die het op het allerlaatste moment lieten afweten. Hoewel de rapportage geen bijzondere onthullingen bevat wordt het verhaal op een interessante manier verteld, met elke week een andere speler uit het schandaal in de hoofdrol. Nadat de laatste aflevering online was gekomen verscheen ook een lang artikel met een samenvatting van de rapportage.
Het boek
Maar voor mensen als ik die echt geobsedeerd zijn door de zaak was het wegvallen van het wekelijkse portie Bo een zwaar afkickproces. Was er echt niets meer te vertellen? Toen herinnerde ik mij het boek A Death in the Lucky Holiday Hotel, waar Gracie schaamteloos de titel van had gepikt. Ik schafte het audioboek van de publicatie aan en kon me nog eens 13 uur lang onderdompelen in de ins en outs van de zaak Bo. Ook het boek dat in april 2013, nog voor de rechtszaak tegen Bo gepubliceerd werd, biedt geen grote onthullingen maar vooral heel veel interessante details. De schrijvers blijken bijzonder goed op de hoogte en krijgen via gelekte informatie vanuit de CCP veel boven tafel. Wel geven ze daarbij duidelijk aan wanneer bepaalde theorieën en geruchten niet geverifieerd konden worden.
Death in the Lucky Holiday Hotel bestaat uit vier delen. De eerste drie delen vertellen het verhaal vanuit het perspectief van Wang Lijun, Bo Xilai en Gu Kailai, wat wel resulteert in enige herhaling. Het vierde deel bespreekt de politieke winnaars en verliezers van het schandaal en gaat daarbij niet alleen uitgebreid in op de heftige strijd tussen fracties binnen de communistische partij, maar geeft tevens uitgebreide achtergrondinformatie over Zhou Yongkang, Hu Jintao, Wen Jiabao, Jiang Zemin en Bo’s geldschieter Xu Ming. Ook komen in dit deel andere schandalen uit dezelfde periode voorbij, waaronder artikelen uit de New York Times en Bloomberg over de rijkdom van de families van Wen en Xi en het Ferrari-ongeluk van de zoon van Ling Jinhua.
Het boek gaat dieper en verder dan de radioshow. Zo gaat het boek ook in op enkele interessante alternatieve complottheorieën waarbij Gu Kailai slechts een radertje is in een grotere machine die Bo Xilai’s politieke carrière ten gronde wilde richten. Ook gaat het boek uitgebreid in op de rol van Zhou Yongkang, de minister van de Openbare Veiligheid die eind 2013, maanden na de publicatie van het boek, werd gearresteerd om uiteindelijk berecht te worden wegens corruptie.
Voor mensen met een vluchtige interesse in de zaak Bo zijn de 108 minuten van de radioshow voldoende. Ondanks de genoemde sensationele aanpak kan ik iedereen die geïnteresseerd in China’s politiek aanraden de show te beluisteren of het artikel te lezen. Maar voor degenen die meer details willen weten en geïnteresseerd zijn in de soms maffia-achtige praktijken binnen de CCP is het boek een aanrader.