In september opende Albert Heijn in Nederland zijn eerste onbemande winkel. Voorlopig bevindt de winkel op het hoofdkantoor zich nog in de testfase, maar het is een mooie gelegenheid om eens te kijken hoe het er in China voor staat met onbemande winkels. Daar experimenteren ze namelijk, net als Amazon met z’n Amazon Go, al drie jaar met dit New Retail-concept.
Tijdens de studiereizen die ChinaTalk verzorgt bezoek ik meestal enkele verschillende onbemande winkels, te weten de Auchan 1 Minute van de Franse supermarktketen Auchan, de JD X onbemande winkel van e-commercespeler JD.com en de BingoBox. Voorafgaand aan elke nieuwe tour loop ik deze winkels nog eens na, want als er iets is dat in China snel verandert zijn het de locaties en aantallen van onbemande winkels. En wat ik elk half jaar zie veranderen zegt veel over de stand van zaken. Laten we eerst eens kijken naar mijn meest recente bevindingen met betrekking tot de drie hiervoor genoemde spelers.
Auchan 1 Minute
Allereerst Auchan, de Franse supermarktketen die in China onderdeel is van Sun Art, waar Alibaba flink in geïnvesteerd heeft. De strategie van Auchan om winkels onbemand te maken leek zich voorheen vooral te richten op snelheid. In plaats van de winkel door te moeten lopen en bij de kassa in de rij te moeten gaan staan voor een kleine aankoop, zoals een drankje of snack, kon je gebruik maken van de Auchan 1 Minute. Ik heb er twee versies van gezien, een containerachtige winkel vergelijkbaar met het experiment van Albert Heijn en een miniwinkeltje binnen het pand van een Auchan, voor de ingang van de supermarkt zelf. Bij beide types kon je afrekenen door de producten zelf te scannen, vergelijkbaar met AH-to-Go, maar betalen doe je vervolgens met je mobiele telefoon en WeChat of Alipay in plaats van je bankpas (klik hier voor een demo- video).
Auchan 1 Minute onbemande winkels voor (links) en binnen (rechts) de Auchan supermarkt.
Beide varianten -zie bovenstaande foto’s- die ik in Shanghai eerder bezocht had bleken in september gesloten te zijn. Ook een aantal andere onbemande Auchan-winkels in Shanghai en Hangzhou waren in het niets verdwenen. Ik kon m’n geluk niet op toen ik een Auchan 1 Minute vond die op een industrieterrein strategisch bij een Holiday Inn geplaatst was. Hij was goed gevuld, maar na het scannen van de QR-code en de vertrouwde klik van het elektronische slot bleek de winkel met het mechanische slot afgesloten te zijn.
Op zich verbaast het me niet zo heel erg dat het geen groot succes lijkt te zijn. De Auchan 1 Minute concurreert namelijk met de diverse convenience stores als Familymart en 7/11 die in de grote Chinese steden overal in het straatbeeld te vinden zijn. Iemand die een drankje of snack wil kopen loopt veel sneller bij zo’n winkel binnen dan bij die container van Auchan.
Toch lijkt Auchan’s concept met onbemande winkels niet geheel verdwenen. Na lang zoeken vond ik in Beijing nog een operationele Auchan 1 Minute in een woongemeenschap, waar de concurrentie waarschijnlijk beperkter is.
Een Auchan 1 Minute in een woongemeenschap in Beijing.
BingoBox
Bij de start van het bedrijf in 2016 had BingoBox grootse plannen: ze wilden in China maar liefst 3.000 onbemande winkels openen. Drie jaar later is er van die doelstelling nog niet veel terecht gekomen. In september 2017 had het bedrijf 158 boxen in 22 steden. De CEO van BingoBox vertelde me in mei 2019 dat er inmiddels 500 winkels geopend waren. Volgens de informatie op de website van BingoBox zijn ze momenteel actief in 28 steden; slechts 6 meer dan twee jaar geleden. BingoBox vertelde WeChat blog Ran Caijing dat ze ooit actief waren in 40 steden, maar een hoop niet-winstgevende boxen hebben moeten sluiten. Het bedrijf lijkt zich ook te hebben teruggetrokken uit Zuid-China.
Buiten thuishaven Beijing, waar het bedrijf volgens de app 35 BingoBoxen heeft, zijn de boxen dun gezaaid. Als ik Chinese apps als Dianping of Baidu Maps raadpleeg vind ik er meestal maar een handjevol. En vaak zijn die dan ook nog verdwenen of leeg. Aan het ontbreken van recente recensies voor een box kan ik meestal al afleiden dat deze waarschijnlijk niet meer operationeel is.
In Shanghai vond ik een BingoBox op de Changyang-campus, naast een sapjeskraam met een robotarm en een container waarin je na het scannen van een QR-code kon tafeltennissen. De winkel was erg ruim van binnen, maar er werd niet bepaald efficiënt gebruik gemaakt van al die ruimte en het aantal verschillende producten was teleurstellend. In Hangzhou vond ik een BingoBox naast een grote Century Mart supermarkt, de deur bleek niet op slot en de schappen waren griezelig leeg.
Verlaten BingoBoxen in Hangzhou (links) en Beijing (rechts).
Ik was wel verrast door twee andere locaties waar ik BingoBoxen aantrof. Achter in de lobby van het New Century Grand Hotel in Hangzhou was een BingoBox te vinden en ik trof er tevens twee aan op het gigantische complex van het Hangzhou International Expo Center. Het bedrijf lijkt momenteel dus vooral te experimenteren met strategisch gekozen locaties met hoge traffic, maar geen directe concurrentie van convenience stores in de directe nabijheid.
BingoBoxen in het New Century Grand Hotel in Hangzhou (linksboven), Shanghai’s Changyang campus (rechtsboven), Beijing’s financieel district (linksonder) en Xi’an’s Coffee Space.
BingoBox probeerde de afgelopen jaren diverse verschillende technologieën uit. In verschillende BingoBoxen zag ik andere soorten apparatuur:
- De meest eenvoudige vorm maakt gebruik van self-scanning van de barcodes op de producten, gevolgd door mobiele betaling. Dit is vergelijkbaar met de hierboven beschreven Auchan 1 Minute onbemande winkels.
- RFID-labels bevestigd aan de producten; radiofrequentielabels waarop de identiteit van het product is opgeslagen.
- Image recognition door middel van een plaat met scanner erboven.
- Image recognition door middel van de magnetronachtige BingoBox Mini waar ik eerder over schreef.
Productherkenning door middel van self-scanning (linksboven), RFID-tags (rechtsboven), image recognition (linksonder) en BingoBox mini image recognition (rechtsonder).
Bij de BingoBox die ik aantrof in Beijing’s financiële district Xidan (op de foto linksboven) werd gebruik gemaakt van de meest eenvoudige technologie: self-scanning. Het leek er echter op dat de winkel voorheen uitgerust was met image recognition, maar dat deze vervangen was door eenvoudigere technologie.
Een voormalig medewerker van BingoBox vertelde Ran Caijing dat het bedrijf de RFID-technologie aan het vervangen is door image recognition, maar dat de machine-learning voor beeldherkenning de snelle komst van nieuwe producten niet kon bijbenen en specifieke producten soms niet herkend worden. Dit zou een reden kunnen zijn waarom sommige BingoBoxen over lijken te stappen naar de simpelere technologie van self-scanning. Overigens biedt de image recognition-technologie zoals BingoBox die toepast niet zo heel erg veel voordeel voor de consument ten opzichte van self-scanning; je moet nog steeds alle producten op een plaat of in de BingoBox Mini plaatsen.
Het artikel van Ran Caijing van juni dit jaar onthult veel over de stand van zaken bij BingoBox. Volgens het bedrijf zijn de operationele kosten voor een box slechts 15% van die van een reguliere convenience store; 2.500 RMB (€318) versus 15.000 RMB (€1.900). De opstartkosten van een box zijn volgens medewerkers echter 80.000 RMB (ruim €10.000) en bij een dagelijkse omzet van 1.000 RMB (€127) heeft de onbemande winkel een terugverdientijd van ongeveer twee jaar. In september 2018 waren er 293 boxen en slechts 40 daarvan hadden een omzet van meer dan 1.000 RMB per dag. 108 Boxen draaiden dagelijks minder dan 300 RMB omzet. Sommige boxen zijn winstgevend, maar het bedrijf als geheel is nog steeds verlieslatend, mede door de enorme kostenpost van R&D en technologie.
Inmiddels, na twee investeringsrondes, staan investeerders niet meer te trappelen om extra geld in het bedrijf te pompen. BingoBox heeft sinds de laatste $80 miljoen kapitaalinjectie in januari 2018 geen verdere funding meer ontvangen en moet dus op eigen kracht verder en dat zal niet eenvoudig zijn. Een ex-medewerker vertelde Ran Caijing dat er sinds oktober 2018 meerdere ontslagrondes hebben plaatsgevonden bij BingoBox en het aantal werknemers is gedaald van 500 naar 100.
JD Unmanned Store
De technologie die e-commercespeler JD.com (ook bekend als Jing Dong) toepast in haar onbemande winkels heeft altijd de meeste indruk op me gemaakt. Je pakt simpelweg de producten, loopt door een poortje waar de RFID-labels op de producten gescand worden en na gezichtsherkenning wordt het geld direct van je mobiele betaalapp afgeschreven. In deze video gaf ik eerder een demonstratie.
De JD-winkels hebben echter ook hun nadelen. De RFID-labels zijn kostenverhogend voor het product. Ook moet je eerst een app of WeChat mini program downloaden om de winkel te kunnen betreden. Ik heb tijdens mijn observaties meerdere keren aan Chinezen die met hun reguliere WeChat Pay QR-code probeerden binnen te komen moeten uitleggen hoe de winkels werkten. Ook heb ik bij al mijn bezoeken aan de onbemande winkels van JD gezien dat er altijd iemand in de winkel aanwezig was. Deze medewerker leek met name ingezet om de benodigde uitleg te geven aan klanten.
De JD X-winkel uit mijn video bleek bij een later bezoek gesloten te zijn. Waarschijnlijk met dezelfde reden als bij het verdwijnen van de Auchan 1 Minute winkels: te veel concurrentie van convenience stores en supermarkten in de directe omgeving. Een vergelijkbare JD-winkel in Beijing’s Jianguomen-district bleek bij mijn laatste bezoek volledig omgebouwd. Alle RFID- en gezichtsherkenningstechnologie was uit de winkel verwijderd en had plaatsgemaakt voor simpelere self-scanning.
JD X onbemande winkel in Beijing’s Jianguomen district gaat van high-tech (links) naar low-tech (rechts).
Het is moeilijk om uit al deze veranderingen af te leiden wat nu precies de strategie van de onbemande winkels van JD is. In Beijing zag ik winkels teruggaan naar eenvoudigere technologie of helemaal sluiten, terwijl in Xi’an nabij de Grote Wilde Gans Pagode nog een werkende JD X-winkel te vinden is met RFID en gezichtsherkenning. Wat overigens opmerkelijk was bij die winkel, was dat deze op de eerste dag dat ik hem bezocht gesloten was, terwijl een van de USP’s van zo’n winkel toch is dat hij 24/7 geopend kan zijn.
Een gesloten JD X-winkel in Beijing (links) en een operationele winkel in Xi’an (rechts).
Onbemind?
Volgens data van iResearch zouden er in 2017 maar liefst 132 bedrijven in de nieuwe markt voor onbemande retail gesprongen zijn en zou er in dat jaar ruim 4 miljard RMB (ruim een half miljard euro) in hen geïnvesteerd zijn. Veel van de spelers op de markt van onbemande concepten hebben inmiddels echter het loodje gelegd. Als eerste verdwenen de ‘onbemande schappen’, denk aan productschappen en koelkasten waar producten uit gekocht konden worden. Maar ook veel onbemande winkels hebben de deuren gesloten. Eerder dit jaar deed Asian Review verslag van diverse mislukte onbemande winkelconcepten. Eind 2017 zouden er 200 onbemande winkels zijn geweest in China, maar de eerste faillissementen van start-ups in deze sector vonden begin 2018 al plaats en merken als Buy-Fresh Go, i-Store en GOGO sloten hun winkels, terwijl JD.com haar ambities sterk terugschroefde.
Naast de ondoordachte investeringen in start-ups zonder levensvatbaar concept die al snel voor een shakeout zorgden lijkt het erop dat ook de overgebleven spelers het moeilijk hebben. Naast de eerdergenoemde concurrentie door het groeiend aantal convenience stores lijkt een andere oorzaak van het probleem te zijn dat onbemande winkels geen verse of opgewarmde producten kunnen verkopen, enkel voorverpakte goederen, gekoelde drankjes en soms ijsjes. In de diverse convenience stores zijn warme dranken en snacks wel te verkrijgen. Niet alleen is de keuze en service bij convenience stores dus groter, maar laten het nu net de verse producten en warme snacks en drankjes zijn waar de meeste winst op wordt gemaakt; marges zijn op die producten tot 50% terwijl voorverpakte goederen hooguit 25% marge opleveren.
In een artikel noemt WeChat-media-account ecxinwen een andere mogelijke reden voor de problemen in de sector. Onbemande winkels proberen de caissière te vervangen door AI, maar er zijn nog steeds handjes nodig voor zaken als bevoorrading en schoonmaak. De besparing betreft dus grotendeels de caissière en laat dat in China nu net een van de laagste kostenposten zijn. In de grote steden verdient een caissière 3.000 – 4.000 RMB (€380 – €510). Dat zijn lage kosten vergeleken met alle technologie waarmee de onbemande winkels uitgerust worden.
Ondanks de overduidelijke problemen die onbemande winkels ondervinden lijkt er toch behoefte aan dergelijke concepten te bestaan bij de Chinese consument. Een onderzoek van iResearch vond in 2017 de volgende voorkeuren voor scenario’s voor afrekenen bij de Chinese consument:
- 8,5% rekent het liefste af bij een menselijke caissière
- 23,7% scant het liefst zelf zijn producten voor ze de winkel verlaten
- 29,8% heeft behoefte aan een ‘smart settlement basket’ die tijdens het vullen al de prijs registreert
- 39% zou het liefste gewoon naar buiten lopen en automatisch afrekenen (zoals bij Amazon Go, Tmall Future Store en Albert Heijn’s testwinkel)
Misschien is dit de reden dat de experimenten nog niet lijken te stoppen. Zo opende Aiquna in Shanghai recentelijk een Amazon Go-achtige winkel die werkt met 5G-technologie. En F5 Future Stores, welke beschikken over robots die noodles en hete dranken klaarmaken en daarmee een van de problemen van onbemande winkels lijken te hebben aangepakt, kreeg recentelijk nog een kapitaalinjectie. Uit de Top 10 onbemande winkelconcepten die Technode in 2017 samenstelde is het daarmee het enige bedrijf dat dit jaar nog een investering heeft ontvangen. De overige 9 spelers ontvingen hun laatste kapitaal in 2017 of 2018.
Opmerkelijk is overigens dat Alibaba, die in 2017 tijdens het Taobao Maker Festival vier dagen lang een experiment deed met het onbemande Tao Café en ook vorig jaar haar futuristische Tmall Future Store tentoonstelde tijdens de Yunqi Computing Conference, onbemande winkels tot nu toe nooit echt uitgerold heeft. Ant Financial, de fintech-tak van de Alibaba Group, heeft in 2018 nog wel geïnvesteerd in het onbemand-concept Xingbianli. En ook de onbemande winkel van concurrent Tencent is nooit echt uitgerold. Dat is vooral bijzonder, omdat Alibaba en Tencent normaal voorlopers zijn in andere vormen van New Retail. Hun terughoudendheid spreekt boekdelen.