Jia Zhangke is een bekende regisseur die behoort tot een groep van Chinese filmmakers die opkwam na 1989 en de ‘Zesde Generatie’ wordt genoemd. Deze groep ontwikkelde een nieuwe filmische vorm van het uitbeelden van de nieuwe sociale realiteit in hedendaags China. Ze omarmden een realistische documentaire-achtige stijl die de rauwheid en intensiteit van urbanisatie in postsocialistisch China vastlegde. [1]
Volgens Jia gaan zijn films over mensen in unieke omstandigheden die nog niet eerder aandacht hebben gekregen in films of literatuur. Zijn personages zijn mensen die ontheemd en gemarginaliseerd zijn door de transformaties die eerdere sociale en economische omstandigheden hebben ontworteld. De hoofdrolspelers in zijn films zijn vaak werkeloze jongeren die een plekje proberen te bemachtigen in een economie in overgang. Het zijn personen die achterwege zijn gelaten in de officiële beschrijvingen van China’s economische prestaties en groei naar internationale verhevenheid. [1]
Putonghua
In enkele van Jia’s vroege (Pickpocket, Platform en Unknown Pleasures) en latere films (Still Life en Mountains May Depart) wordt veel gebruik gemaakt van lokale dialecten. En dat terwijl het overgrote deel van het publiek in China lokale dialecten moeilijk of helemaal niet kan begrijpen.
Mandarijn of putonghua (‘gemeenschappelijke taal’) is de officiële taal in de Volksrepubliek China. In september 2014 meldde de website van China’s Ministerie van Onderwijs dat 30% van de bevolking geen Mandarijn spreekt en dat van de overige 70% slechts 1 op de 10 duidelijk en vloeiend Mandarijn spreekt. [2] Het land bestrijkt een groot gebied en talen verschillen in diverse delen van het land. Er worden minstens zeven hoofdtalen erkend maar elke hoofdgroep kent subcategorieën. De meeste mensen communiceren in hun eigen regionale taal, welke we hier dialecten noemen. Behalve in Chinese opera’s worden dialecten zelden gebruikt in films. De vraag is daarom welke rol dialecten spelen in Jia’s films.
Mountains May Depart
Als voorbeeld van het gebruik van dialect in Jia Zhangke’s films neem ik Mountains May Depart, welke het verhaal van een aantal mensen over drie perioden vertelt. In 1999 trouwt de jonge Zhao Tao met Zhang Jinsheng, een veelbelovende, rijke maar tevens behoorlijk arrogante man. Ze krijgen een zoon genaamd Daole. In 2014 zijn Zhao en Zhang inmiddels gescheiden en hun zoon Daole woont bij zijn vader in Shanghai. In 2025 wonen Daole en Zhang in Australië waar ze kampen met diverse culturele conflicten terwijl Zhao nog steeds in Fenyang woont.
In de film worden Mandarijn, Shanxi-dialect en Engels correct en strategisch ingezet. In het deel dat zich afspeelt in 1999 wordt Shanxi-dialect gebruikt voor de gesprekken tussen de acteurs. Aangezien ze allemaal in dezelfde stad wonen is dit het dagelijkse dialect.
In een scene die zich afspeelt in 2014 is Zhao’s vader overleden en komt Daole naar Fenyang voor de begrafenis van zijn grootvader. Zhao is erg bedroefd vanwege het verlies van haar vader maar tegelijkertijd blij om Daole terug te zien en te zien hoe hij een grote jongen is geworden. Als ze Daole vraagt waarom hij niet met haar praat lijkt de jongen verward. Hij heeft duidelijk al lange tijd niet meer met zijn moeder doorgebracht. Als Zhao hem vraagt haar ‘mam’ te noemen zegt hij in plaats daarvan ‘mommy’. Als Zhao aan blijft dringen noemt haar zoon haar uiteindelijk ‘Ma’ in Shanxi-dialect. Natuurlijk spreekt Daole geen Shanxi-dialect (meer); hij is een moderne Shanghainees met een modieuze sjaal en een uniform van een internationale school. De personages identificeren zichzelf door het gebruik van hun eigen taal. De intimiteit tussen moeder en zoon verdwijnt doordat ze niet hetzelfde dialect spreken. Mandarijn is zowel voor Daole als Zhao niet natuurlijk maar ze spreken beleefd Mandarijn om met elkaar te kunnen communiceren.
Als Zhao haar zoon probleemloos met zijn stiefmoeder hoort spreken in Shanghai dialect is ze extreem teleurgesteld, boos en zelfs jaloers. Ze spreekt Mandarijn met Daole en diens stiefmoeder, maar wisselt naar Shanxi-dialect zodra ze haar ex-man spreekt. Zhao begrijpt dat ze geen band met Daole kan opbouwen als ze Shanxi-dialect blijft praten dus spreekt ze Mandarijn met hem. Zhao spreekt Mandarijn met Daole’s stiefmoeder om de communicatie beter te laten verlopen, maar tevens om zichzelf voor te doen als een goed opgeleide dame die Mandarijn spreekt in plaats van enkel haar lokale dialect. Natuurlijk kan ze zichzelf zijn als ze met Zhang praat en wisselt ze automatisch naar Shanxi-dialect. Het gebruik van dialecten en Mandarijn maakt de gevoelige relaties tussen de sprekers duidelijk.
Het laatste deel van de film speelt zich af in 2025. Daole begrijpt de Chinese taal niet volledig omdat hij op zevenjarige leeftijd naar Australië is verhuisd en is opgegroeid in een Engelssprekende omgeving. Zoals veel andere jonge Chinese migranten verleert hij het Chinees. Net als veel andere middeljarige Chinese migranten spreekt zijn vader geen Engels en Zhang doet weinig moeite om zich aan te passen aan de lokale cultuur. Daole en Zhang kunnen niet met elkaar praten vanwege de taalbarrière en gebruiken Google Translate om met elkaar te communiceren. Zoals te verwachten valt zijn er veel onjuiste vertalingen, wat hun communicatie nog moeilijker maakt. Uiteindelijk nodigt Daole zijn Chinese lerares uit om te vertalen tussen hem en zijn vader.
Drie mensen die allemaal van Chinese oorsprong zijn hebben allen hun eigen voorkeurstaal, wat duidelijk hun verschillende identiteiten benadrukt. De Chinese lerares en Daole communiceren in Engels. De Chinese lerares spreekt Mandarijn met Zhang, terwijl Zhang in Shanxi-dialect blijft praten. De lerares vertaalt tussen Daole’s Engels en zijn vader’s Shanxi-dialect via Mandarijn. De absurditeit van de hele situatie wordt versterkt door Zhang die dialect spreekt tegen een achtergrond van het prachtige Australische landschap buiten het huis. Hoewel Zhang waarschijnlijk best Mandarijn zou kunnen spreken met de Chinese lerares is hij arrogant en staat erop zijn eigen dialect te spreken zodat hij volledig zichzelf kan zijn en zijn koppigheid en onwil om zich aan een nieuwe cultuur aan te passen kan tonen.
Conclusie
In zijn proefschrift The Element of “Dialect” in Chinese Films beschrijft Shun Yao drie functies die dialecten kunnen hebben in Chinese films: humor of spot, het duidelijk maken van de identiteit van een persoon of het beschrijven van de kenmerken van een persoon. [3] In Mountains May Depart worden de dialecten naar mijn mening gebruikt om de gevoelige relaties tussen de karakters te benadrukken. Dialecten maken duidelijk wie de personages precies zijn en wie ze onder bepaalde omstandigheden proberen te zijn. Dialect wordt dus om drie redenen gebruikt in Jia Zhangke’s films: om de regionale identiteit van de karakters aan te geven, om realisme te creëren en om de persoonlijkheden van de personages te beschrijven. De functie die Yao beschreef waarbij dialect humoristisch of als spot gebruikt wordt is niet van toepassing op deze film.
Dit is een ingekorte, vertaalde versie van een langer artikel. Klik hier om het originele Engelse artikel te lezen.
Bronnen:
[1] Jennifer Germann (2010): Documenting Post Socialist Reality: The Films of Jia Zhangke. Department of East Asian Studies, McGill University, Montreal
[2] David Moser (2016): A Billion Voices – China’s Search for a Common Language, e-penguin
[3] Yao, Shun (2013): Dialects into Films—-The Element of “Dialect” in Chinese Films,
University of Massachusetts