Een van de onderwerpen betreffende China die mij altijd het meest geboeid heeft is de constante strijd tussen de overheid en de internetgebruikers. Toen ik in 2011 in China aankwam begon Sina Weibo, het grootste microblog van het land, door te breken als een platform waar de bevolking eindelijk eens haar mening kon geven. Natuurlijk werd hier in opdracht van de Communistische Partij flink in gecensureerd door de internetbedrijven, die hun vergunningen niet wilden kwijtraken.
Schattingen van het aantal personen dat zich bij de overheid en internetbedrijven bezighoudt met het schonen van internet lopen uiteen van 30.000 tot 2 miljoen. Tot vorig jaar was het echter nog toegestaan om bepaalde zaken, zoals b.v. corruptie binnen lokale overheden, relatief openlijk te bespreken op internet, zolang er maar geen kritiek werd geuit op de centrale overheid. Sinds de komst van Xi Jinping als leider van het land is er echter veel veranderd.
Stabiliteit
Voor de Communistische Partij is het beheersen van berichten in digitale media een kwestie van het behoud van de stabiliteit in het land en het minimaliseren van de bedreiging van haar eigen voortbestaan. Twitter, Facebook, Youtube en andere westerse sociale media zijn geblokkeerd in China, omdat de overheid geen controle heeft over wat Chinezen op die netwerken plaatsen. In China kan de overheid internetbedrijven als Tencent (WeChat, QQ), Sina Weibo en zoekmachine Baidu echter regels opleggen over welke content verboden is op hun websites.
Overtreding van deze regels kan betekenen dat zo’n internetbedrijf gestraft wordt of zelfs haar vergunning kwijtraakt. Zo werd enkele maanden geleden de vergunning van Sina om audio, video en online publicaties op haar webportal te mogen plaatsen ingetrokken. Bij een controle waren op die portal namelijk ‘maar liefst’ 20 artikelen en 4 video’s aangetroffen die pornografie zouden promoten. De zelfcensuur die de internetbedrijven door deze instructies toepassen is waarschijnlijk nog strenger dan wat de overheid hen concreet oplegt. Better safe than sorry.
Wordt een buitenlands medium te populair onder Chinezen of publiceert het zaken die het imago van de Communistische Partij schaden, dan wordt het rigoureus geblokkeerd. In dit licht moeten we waarschijnlijk ook de blokkering van twee andere Aziatische chat-apps, het Japanse Line en Koreaanse Kakao zien. Beiden werkten in juli opeens niet meer in China. De overheid beweert dat deze maatregel genomen is om terrorisme tegen te gaan, maar de vraag blijft dan waarom het in China impopulaire Whatsapp dan nog niet geblokkeerd is …
Celstraffen voor geruchten
Eind vorig jaar bundelde ik 35 columns die ik in de periode 2012-2013 schreef in het boekje ChinaTalk (hier gratis te downloaden). Censuur van internet en steeds strengere overheidsmaatregelen lopen als een rode draad tussen de twee kaften. De euforie van een platform waar de burger zijn mening en persoonlijkheid kwijt kan in het eerste hoofdstuk verdwijnt als sneeuw voor de zon in een van de laatste hoofdstukken, toen de overheid in augustus 2013 nieuwe wetgeving doorvoerde.
In een poging weer grip op internet te krijgen werd het verspreiden van geruchten strafbaar gemaakt met celstraffen van 3 tot 15 jaar. Tevens werd een aantal ‘Black PR’-bureaus en actieve opinieleiders op Sina Weibo opgepakt en als voorbeeld gesteld om de Chinezen te laten zien wat hen te wachten zou staan als ze zich niet aan de regels hielden.
Het effect op de sociale media was significant. Het aantal actieve gebruikers van Sina Weibo nam af in de maanden na de invoering van de nieuwe wet en volgens sommige bronnen daalde het aantal berichten met 70%. De nieuwe wet viel overigens samen met de release van een nieuwe versie van de populaire chat-app WeChat, welke sinds augustus vorig jaar diverse nieuwe functionaliteiten voor m-commerce biedt. Er vond een verschuiving plaats van gebruik van het openbare Sina Weibo microblog naar de vriendenkringen binnen WeChat.
In de eerste helft van 2014 nam het aantal Chinezen dat inlogde op social media-websites volgens het China Internet Information Center nog eens met 7,4% af, terwijl WeChat sinds de invoering van de nieuwe wetgeving groeide van 272 miljoen naar 438 miljoen actieve maandelijkse gebruikers. Het was een kwestie van tijd voor de Chinese overheid haar pijlen op WeChat zou richten…
Blokkering van accounts
De verhuizing van Sina Weibo naar WeChat was in eerste instantie goed nieuws voor de Chinese overheid. Op het openbare Weibo kan iedereen in principe alles lezen. In WeChat vindt communicatie in veel beperktere kring plaats: via een-op-een chats, chatgroepjes met maximaal 100 deelnemers of een Facebook-achtige timeline genaamd Moments. Berichten kunnen nog steeds ‘viraal gaan’, maar veel trager dan op het microblogplatform. Als Weibo een groot openbaar plein is dan is WeChat een gezellige huiskamer. En de overheid zag discussies over gevoelige onderwerpen graag verdwijnen van de pleinen naar de huiskamers.
Er kwam echter verandering in toen de zogenaamde publieke accounts in WeChat een vlucht namen in populariteit. In China kan vrijwel elk individu, maar kunnen ook merken en bedrijven in WeChat een publiek account aanmaken om informatie en nieuws te delen met volgers. In principe zou je deze publieke accounts kunnen vergelijken met geïntegreerde blogs. Momenteel telt WeChat al 5,8 miljoen van dergelijke publieke accounts.
In maart 2014 werden minstens tien populaire publieke accounts die politiek gevoelige berichten hadden geplaatst geblokkeerd in WeChat. Sommigen van deze accounts werden beheerd door individuen, maar anderen door gevestigde media als internetbedrijf Netease. Volgers die de berichten van deze accounts probeerden te lezen kregen de volgende melding: ”Na geverifieerde meldingen van gebruikers zijn wegens overtreding van de regels alle functies voor dit publieke account afgesloten. Wij raden u aan uw abonnement op te zeggen.”
Grote schoonmaak
Twee maanden later, in mei 2014, haalde staatstelevisie CCTV uit naar WeChat en noemde de publieke accounts een “broeinest voor geruchten en valse advertenties”. In een uitzending van Domestic Focus werd een aantal voorbeelden aangehaald van onzinnige geruchten die op WeChat de ronde deden en vooral te maken hadden met voedselveiligheid. Dergelijke verhalen worden vaak de wereld in geholpen door de eerder genoemde Black PR-bureaus die een product van een klant proberen te ‘hypen’ of een product van een concurrent proberen zwart te maken.
Het Chinese publiek koestert een ernstig wantrouwen jegens de met propaganda doorspekte staatsmedia. Een bijwerking hiervan is dat de neiging ontstaat om alles wat op social media verschijnt maar klakkeloos te geloven. Niet lang geleden deed bijvoorbeeld het gerucht de ronde dat ebola mensen zou veranderden in zombies, maar dat je gelukkig kon genezen van de ziekte door koffie met rauwe uien te drinken. In mijn tijd in China heb ik diverse totaal onzinnige berichten voorbij zien komen die regelmatig leidden tot onrust onder de bevolking.
Enkele weken na de aanklacht door CCTV meldde Chinees persbureau Xinhua dat zeven internetbedrijven, waaronder WeChat’s moederbedrijf Tencent, akkoord waren gegaan met een opschoning van “illegale en schadelijke informatie” op hun netwerken. De actie volgde snel: binnen een tweetal weken verwijderde Tencent enkele miljoenen WeChat-accounts.
Volgens berichten van het internetbedrijf betrof het o.a. 20 miljoen accounts die gebruikt werden voor prostitutie, 250.000 accounts met schadelijke links, 30.000 nepaccounts die zich voordeden als merken die namaakartikelen verkochten en nog eens 7 miljoen accounts met pornografie en frauduleuze content. Ook werden volgens Tencent 10 hackersgroepen die met hun praktijken 25 miljoen RMB hadden buitgemaakt opgerold.
Nieuwe regels voor instant messengers
In augustus, een jaar na de eerdere ‘crackdown’ op social media, werden nu ook nieuwe regels aangekondigd voor instant messenger-apps als Tencent’s WeChat en haar andere populaire messenger QQ. Xinhau meldde dat instant messenger-apps bij dienen te dragen aan de “verdere bevordering van gezonde en ordelijke ontwikkeling van openbare informatiediensten, bescherming van de legitieme rechten en belangen van de burgers, rechtspersonen en andere organisaties, evenals de waarborging van de nationale veiligheid en openbare belangen.” Gebruikers dienen “zich te houden aan wet- en regelgeving, het socialistische systeem, het nationaal belang, de legitieme rechten en belangen van de burgers, de openbare orde, sociale moraal, en de authenticiteit van de informatie.”
De nieuwe regelgeving, met de voor China zo typerende subjectieve omschrijving die ruimte laat voor interpretatie door de wetgever, richt zich niet zozeer op berichten die individuele gebruikers posten maar op de eerder genoemde publieke accounts. De maatregel beperkt het verzenden van ‘politiek nieuws’ tot publieke accounts die daarvoor toestemming hebben gekregen van de overheid. Tevens kunnen publieke accounts voortaan alleen opgezet worden door middel van registratie onder een echte naam.
Schokkend?
Er is een hoop te doen over deze nieuwe ingrepen, maar persoonlijk vind ik ze niet echt schokkend. De Communistische Partij controleert in principe alle officiële nieuwsbronnen in China, of het nu TV, radio, krant of internet is. Deze nieuwe regels voegen instant messaging slechts toe aan hetzelfde domein. Daarnaast was het voor het opzetten van een publiek account in WeChat al langere tijd verplicht om een foto van de registrerende persoon met zijn ID-kaart te uploaden. In augustus 2013 werd er nieuwe wetgeving ingevoerd, de nieuwe maatregelen in 2014 betreffen enkel de toepassing van bestaande wetgeving op meer (moderne) communicatiekanalen.
Censuur op WeChat werd binnen de Chinese landsgrenzen al toegepast, maar was dankzij het minder openbare karakter van de app nauwelijks zichtbaar. Dezelfde soorten content die van Sina Weibo verwijderd wordt zullen ook in WeChat’s publieke accounts verdwijnen. Tencent verwijdert volgens de instructies van de overheid ‘illegale en pornografische content’ van al haar platforms, dus ook van WeChat.
Dat de in augustus 2013 ingevoerde wetgeving ook van toepassing is op WeChat bleek begin augustus, toen voor het eerst een man werd opgepakt voor het verspreiden van geruchten via de chat-app. Hij had geschreven dat drie mannen met explosieven bij een ziekenhuis in de provincie Jiangsu waren doodgeschoten door de politie. In een tijd waarin China geteisterd wordt door geweld in de westelijke provincie Xinjiang liggen dit soort geruchten buitengewoon gevoelig. Achteraf bleek dat de man de geruchten had verspreid om aandacht te vestigen op zijn e-commerce business.
Wat de maatregelen wel duidelijk maken is dat de Communistische Partij geen verschil meer maakt tussen diverse on- en offline media. Alle politieke nieuwsverstrekking dient via officiële kanalen te verlopen. Dit betekent dat ook hier de mogelijkheden voor vrije stroom van informatie verder worden dichtgeknepen. Voor een deel zal dit het Chinese volk zeker ten goede komen doordat valse en frauduleuze informatie wordt teruggedrongen. Aan de andere kant is een deel van WeChat, de publieke accounts, nu ook formeel uitgesloten van verspreiding van gevoelige content. De vraag is of en zo ja, wanneer de overheid ook de virtuele huiskamer van de groepchats en Moments-timeline zal binnendringen …